Aalisarneq pillugu inatsit: Inatsissatut siunnersuut saqitsaassutaasoq pillugu tusarniaaneq aallartippoq

Aalisarnermut inatsit assilianngorlugu qassutitut putoornikutut ilaartugassatullu ukiut ingerlanerini ilaartorneqartuartarsimavoq, maannali tamanna oqaluttuaannanngussagunarpoq. Inatsimmi taanna 1996-mili maannamut 13-eriarluni ilaartorneqartarnikuusoq nutaamik taarserniarneqarpoq.

Maanna 2023-ip naajartorneraniippugut, 1996-mili aalisarneq pillugu inatsit piulermalli maannamut naleqqussarniarneqarlunilu pissutsinut atuuttunut naleqqussarniarlugu kiisalu siunissamut eqqanaarinnittumik aaqqiiviginiarneqartuartarpoq. Pilerilli tamarluinnangajaasa allaffiup amusartuanut ilineqaqqittarpoq, tamatumalu saniatigut aalisarneq pillugu ataatsimiititaliarsuit, isumalioqatigiissitat allallu inatsit pillugu ataatsimoortitsiniutit pisaraluarput, tamatigulli kinguartitsisoqartariaqartarluni.

Naalakkersuisut tusarniaassumminni ingerlaannaq nassuerput, aalisarneq pillugu ataatsimiititaliarsuup kingulliup innersuussutai maleqqissaarneqarsimasinnaanngitsut, pingaartumik aalisarneq nunatta inuussutissarsiutini annersaat isaatitsissutaanersaat avammullu nioqqutissiornersaat pillugu inatsisitigut qanoq malittarisassaqassanersoq tamanit misikkariffigineqarmat.

- Aalisarneq pillugu ataatsimiititaliarsuup siunnersuutai aningaasaqarnikkullu misissueqqissaarnerit ataatsimiititaliarsuup sulineranut atatillugu suliarineqartut ilaatigut tunngavigalugit siunnersuusiortoqarpoq. Inatsisissatulli siunnersuut pineqartut ilaatigut annertuumik ataatsimiititaliarsuup innersuussutaannit Naalakkersuisunut septembarimi 2021-mi tunniunneqartumit allaassuteqarpoq, tusarniaanermut atatillugu allakkami erseqqissaatigineqarpoq.

Maannali tassa Naalakkersuisut siunniussipput aalisarneq pillugu inatsit nutaaq aappaagu akuerineqareerluni atuutilertinneqassasoq. Maannalu apeqqutaalerpoq inatsisissatut siunnersuut politikkikkut minnerunngitsumillu inuussutissarsiummik ingerlataqartunit qisuariarfigineqarumaarnersoq.

Tusarniaanermi killiliussaq tassaavoq 24. januar 2024.

Matumani Naalakkersuisut tusarniaanermut atatillugu pingaartillugit immikkut saqqummiusaat ersersinniarneqassapput:

Pisassanik qaffasinnerpaaffiliineq

Siunnersuutigineqarpoq aalisakkanut tamanut PNNP-mik (PNNP = Pisassiissutinik Niuerutigineqarsinnaasunik Nammineq Pigisanik) aaqqissuussinermut ilaasunut pisassanik qaffasinnerpaaffiliisoqassasoq. Raajarniarnermi qaffasinnerpaaffissaq namminersortunut inatsisitigut pisinnaatitaasunut 20%-iunissaa siunnersuutigineqarpoq (ingerlatseqatigiiffiit il.il.) inunnullu ataasiakkaat 10%, ingerlatseqatigiiffiillu pisortanit pigineqartut 1/3 angullugu pigisaqarsinnaassallutik.

Avataasiorluni qaleralinniarnermut immikkut qaffasinnerpaaffiliinissaq siunnersuutigineqanngilaq, kisianni aalisagaqatigiinnik aalisakkanik assigiinngitsunik aalisartilluni aalisarnerit PNNP-mik aaqqissuussinermut ilaasut qaffasinnerpaaffilerneqassasut.

Piginnittuuneq pisuussutinillu atuisinnaasunut siammaaneq

Siunnersuummi umiarsuaatileqatigiiffiup inuulluunniit ataatsip pigisaani pisassat toqqaannanngitsumik pigisat ilanngutissapput.

Tamassuma kingunerisaanik suliffeqarfiit inuilluunniit pisassanik piginnivittuunngikkaluarlutik aalajangiinikkut sunniisinnaasut naatsorsuinermi ilanngunneqartalissapput. Taassuma saniatigut pigisanik naatsorsuinermi qanigisat ilanngunneqartalissapput.

Tassunga atatillugu taaguut ”qanigisat” ima paasineqassaaq, ilaquttat siuaat kinguaalluunniit, qatanngutit, katissimasaq/najugaqatigisaq, kiisalu "najugaqatigisaq" matumunnga atatillugu ima paasineqassaaq, inuk avitseqatigisaq ukiunilu marlunni inissiamik avitseqatigisaq. Tamanna eqqunneqassaaq isumalluummik pissarsisinnaanivik siammarterniarlugu pisassallu pissarsiarineqartarnerisa annertunerpaamiinnissaanut maleruagassat sukaterneqarujussuassallutik.

Pisassiissutinik niuerutigineqarsinnaasunik nammineq pigisanik (PNNP-mik aaqqissuussineq) atuutilersitsineq

68o30N avannaani 75o00N-ip kujataani umiatsiaararsortunut pisassiissutinik niuerutigineqarsinnaasunik nammineq pigisanik (PNNP-mik aaqqissuussineq) atuutilersitsineq kiisalu saattuarniarnermi avataasiorlunilu qaleralinniarnermi PNNP-mik aaqqissuussamik atuutilersitsineq piumasaqaataalissasoq siunnersuutaavoq.

Saattuarniarnermi avataasiorlunilu qaleralinniarnermi PNNP-mik aaqqissuussamik atuutilersitsineq piumasaqaataasoq atuutilersinneqarpoq. Aalisarnermut inuussutissarsiutip patajaatsunik tunngavissaqarnissaa ilaatigut qulakkeernissaat akuleruttussaatitaannginnerlu eqqarsaatigalugu aalisagaqatigiit pissarsiffiulluartumillu aqunneqarnissaata ilaatigut qulakkeerneqarnissaa siunertaavoq.

Taassuma saniatigut ilanngunniarneqarpoq sinerissap qanittuani umiatsiaararsorlutik qaleralinniartut namminneq piumassutsiminnik PNNP-mik aaqqissuussamut ilanngussinnaanissaat. Taamaalilluni siusinnerusukkut pisarisarsimasaat aallaavigalugit piumasut pisassinneqarsinnaalissapput, aaqqissuussarlu naatsorsuutineqarluni tunngavissatut piumasaqaatinik patajaannerulersitsissasoq kiisalu aningaasalersuinissamut periarfissarissaarnerulersitsissalluni.

Aaqqissuussaq Kitaanut 75o00-imit kujammut 68o30N-ip avannaani atuutilernissaa siunnersuutigineqarpoq. Ilanngullugu Kitaata sinneranut Tunumullu PNNP-mik aaqqissuussamik atuutilersitsinissamut kiisalu aalisagaqatigiinnut allanut sumiiffinnullu allanut PNNP-mik aaqqissuussamik atuutilersitsinissamut Naalakkersuisunut maanakkuugallaq pisinnaatitsissut ilanngunneqassaaq.

Ajornannginnerusumik aalisarnermut aningaasaliisinnaaneq

Inatsisip nutaap atuutilerneranut atatillugu Kalaallit Nunaanni innuttaasut aalisarnermut aningaasaliisinnaalissapput. Utoqqalinersiassanut ingerlatseqatigiiffiit inuilluunniit ataasiakkaat peqatigiiffii aqqutigalugit tamanna pisinnaavoq. Pineqartut nunatsinni najugaqartuunissaat piumasaqaataavoq.

Aallaaviatigut aningaasaliisartut tamarmik aalajangersimasumik ukiuni tallimani najugaqartuunissamut piumasaqaatit naammassissavaat, siunnersuummi § 9, imm. 2 takuuk. Taamaakkaluartoq utoqqalinersiassanut ingerlatseqatigiiffiit nunatsinni najugaqartut aalisarnermut aningaasaliissuteqarsinnaapput, naak utoqqalinersiassanut ilaasortat ataasiakkaat nunami allami najugaqaraluartut.

Piffissamik killiliinani akuersissuteqartitsisarnermik atorunnaarsitsineq

Piffissaa killilernagu akuersissut taakkununngalu piffissaa killilernagu pisassiissutit taarsiullugit pisassiissutit piffissaat killilerniarneqarput ingerlaavartunngortinniarneqarlutillu. Pisassiissutit ”ingerlaavartut” ima paasineqassapput, Naalakkersuisut pisassiissutinik atorunnaarsitsissapput, taakku inatsimmi pisassiissutinut ataasiakkaanut kalerriutigineqarlutik utertinneqassappata.

Taamaattumik pisassiissutit ukiut tamaasa piffissamut nutaamut tunniunneqartassapput, ersarissumik tunngavilersorluakkamillu allassimasoqanngippat. Taamaattumik ingerlatsisut pisinnaatitaaffitik aallaaviatigut pigiinnassavaat, kisianni siunnersuummi Naalakkersuisut agguaaqqinnissaq siunertaralugu pisassiissutinik tamarmiusunik ilaannakortumilluunniit utertitsisinnaapput.

Raajarniarnermi atukkat assigiinnerulersinneqarnissaat

Siunissami raajarniarnermi maanna sinerissap qanittuani avataasiorlutillu ingerlatsisut tamarmik assigiinnik atugaqalissapput, pissutigalugu aallaaviatigut aalisariummi pisat 75 pct.-ii tassani suliareqqaarsinnaalissammatigit.

25 pct.-it sinneruttut Kalaallit Nunaanni aalisakkerivinnut tulaanneqassapput. Taassuma akerlerisaanik periuseq atuuttoq malillugu ingerlataqartup pigisaasa 25 pct.-ii tulaanneqassapput aalisariutip pigisai pinnagit. Tamatuma kingunerisaanik raajarniarnermi arlalinnik aalisariutaatilinnut aalisarnissamut eqaannerujussuarmik pilersaarusiorsinnaalersitsissaaq.

Agguaassineq maanna atuuttoq allanngussanngilaq, taamaakkaluartoq imatut, ass. kilisaaterujussuit titarnermiit tunngaviusumit aalajangersimasumik ungasissuseqarlutik raajaqarfiillu aalisariutinit allanit minnerusunit angusaqarsinnaanerusunillu aalisarfiusussat qimallugit suli aalisassapput, soorlu maanna avataasiorlutik aalisariutileqatigiiffiit maanna sinerissap qanittuanit pisassiissutinik pisinissamut periarfissaanavianngitsortaaq.

Nunatsinni najugaqartuunissamik kiisalu piginnittutut tamakkiisumik najugaqavissuunissamik piumasaqaatit

Aalisarnermi kalaallit piginnittuunissaat. Inuussutissarsiutigalugu aalisarsinnaanermut akuersissummik pissarsiniaraanni ukiuni tallimani najugaqartuunissamut piumasaqaat kiisalu Kalaallit pisassaannik aalisarnerni tamani kalaallit 100 pct.-imik piginnittuunissaannik piumasaqaat ilanngunneqarpoq.

Siunnersuutip taakku saniatigut imarivai allannguutit arlaqartut innuttaasunut pisortanullu ullutsinnut naleqqunnerusunik paasiuminarnerusunillu malittarisassiornissap anguneqarnissaanik siunertaqartut.