Aaqqissuisuuneq innersuussivoq: Ataatsimoortumik tapiissutit annertusinissaannut piffissaanngilaq
– Nammineq isertitavut nukittorsassavavut, taamaalillutikataatsimoortumik tapiissutit nunatta karsianiinitunnginnerulissapput, Aaja Chemnitz oqarpoq.
Pisariaqartut. Pisussaaffiit. Perloqqussutit. Danmarkimit ataatsimoortumik tapiissutit assigiinngitsorpassuarnik isumaqarfigineqarput, Nuummili innuttaasunik ataatsimiititsinermi Folketingip Kalaallit Nunaat pillugu ataatsimiititaliaanit aaqqissuunneqartumi ataatsimoortumik tapiissutit annertusinissaannut piumassuseqartoqanngilaq.
Aviisimit Sermitsiamit taamatut allapput.
Peqataasut arlaqartut isumaqarput aningaasat taakku allatut ittumik agguaanneqartariaqartut, taamaaliornikkullu suliassaqarfiit soorlu meeqqat kinguaassiuutitigut atornerlunneqarnerannut akiuiniarneq nukittorsarlugu.
Danmarkimit ataatsimoortumik tapiissutit 2023-mi 4 milliardinngorsimassapput.
Tamannali Kalaallit Nunaat pillugu ataatsimiititaliami siulittaasup tulliata Aki-Mathilda Høegh-Damip Siumumeersup akaarnartinngilaa:
– Kalaallit Nunaat nunarsuarmi inissisimanermigut Danmarkimit ataatsimoortumik tapiissutinit naleqarnerujussuuvoq.
Qaffallugit ikilillugit allanngutsaalillugit
Aningaasatigut imminut napatissinnaalernissaq naalakkersuinikkut anguniagaavoq, Coronalli tuniluunneratigut, Brexitimi isumaqatigiinniartoqarneratigut, Ukrainemi sorsuttoqarneratigut ikummatissaqarnikkullu ajornartoortoqarneratigut ataatsimoortumik tapiissutit nunatta karsiani initunerujartorput.
Naalakkersuisut 2023-mut aningaasanut inatsisissatut siunnersuutaani isertitassat 7.553 million koruuniupput.
4.241 millioner koruunit imaluunniit 55 procentit ataatsimoortumik tapiissutineersuupput. Allat 240 millioner koruunit imaluunniit 3 procentit EU-mut isumaqatigiissummeerput.
Avataaniit tapissuteqartinnagu nunatta karsia juunip aappaani aningaasaataarutissagaluarpoq. Innuttaasunik ataatsimiisitsinermi oqaluuserisat marluupput:
– Inuiaqatigiinni tamaviaarnartorpassuit naammassisinnaaniarlugit ataatsimoortumik tapiissutit qaffannissaat.
– Aningaasatigut Danmarkimik pituttugaanitsinniit aniguiniarluta ataatsimoortumik tapiissutit ikilinissaat.
Folketingimili Kalaallit Nunaat pillugu ataatsimiititaliap siulittaasuata Aaja Chemnitzip Inuit Ataqatigiinneersup aqqutissat pingajuat aamma tikkuarpaa.
Kalaallit Nunaannut Savalimmiunullu ataatsimoortumik tapiissutit ukiumi pineqartumi naalagaaffiup ingerlatsinermut missingersuutaani agguaqatigiissillugu akit iluarsiivigineqartarnerat malippaat.
Taamaattumik Kalaallit Nunaannut ataatsimoortumik tapiissutit 2022-miit 2023-mut 3,9 procentimik qaffassapput – imaluunniit 155 millioner koruuninik.
Iluarsiivigineqartarnerannut Savalimmiut naaggaarnikuupput, taamaalillutik Savalimmiunut ataatsimoortumik tapiissutit 641,8 millioner koruunit nikittussaanatik. Taamaaliornikkut ataatsimoortumik tapiissutit ukiut tamaasa ikileriartarput.
– Savalimmiunisut Kalaallit Nunaanni ataatsimoortumik tapiissutit nikittussaanngitsut periarfissaappat?
– Periuserisaq soqutiginarpoq, Aaja Chemnitz Sermitsiamut oqarpoq, inuiaqatigiinnili suliassaqarfippassuit unittoorsimapput. Marluinnaalluunniit taagaanni: Peqqinnissaqarfik meeqqallu innarluutillit pisariaqartumik ikiorneqanngitsut. Naagga, suli ataatsimoortumik tapiissutit innarlernissaannut killissimanngilagut. Ataatsimoortumik tapiissutit isornartorsiuinnarnagit nunatta karsianut amerlanerusunik isertitaqartariaqarpugut, taamaalillutik ataatsimoortumik tapiissutit inituallaaratik.
Sukat amerlanerusut
Siorna Inuit Ataqatigiit Naleqqallu naalakkersuisooqatigiinnerminni uranimik piiaanissaq uuliamillu ujaasinissaq unitsinneqassasut aalajangerpaat.
– Parteerisavit uranimut uuliamullu naaggaarnerat eqqortuua?
– Aalajangiineruvoq ajornaatsoq, taakkunatigummi isertitaqarneq ajorpugut. Naalakkersuinikkut isummertarneq ajunngilaq, Kalaallillu Nunaanni avatangiisit mianerineqarnerat annertusassallugu pingaartuuvoq. Taamaattumik uranimut uuliamullu naaggaarneq eqqortuuvoq, arlaanulli naaggaaraanni allanut akuersaartariaqarpoq.
Ullumikkut kinguppannik, qaleralinnik saarullinnillu aalisarneq nunatsinni avammut niuernermi initoorujussuuvoq. Upernaaq manna ataatsimeersuarnermi »Future Greenlandimi« Aaja Chemnitzip siunissami inuussutissarsiornikkut takorluukkani saqqummiuppai:
Aalisarneq 60 procent, takornariaqarneq 20 procent aatsitassarsiornerlu 20 procent.
– Inuussutissarsiornikkulli ineriartornissamik takorluukkatsinnut naalakkersuinikkut siunniussisoqarnissaa maqaasivara. Nunanit allanit aningaasaliissutissanik kajumissaarissaagut, taamaassappalli ersarissumik inuussutissarsiorneq pillugu politikkeqartariaqarpugut patajaatsumillu naalakkersuinermik ingerlatsilluta. Maannakkut ississisimasoqalersimavoq, Kalaallillu Nunaanni amerlanernik aningaasaliisoqarnsisaanik kajumissaarinissaq tullinnguuppoq, Aaja Chemnitz oqarpoq.
Nunatsinni siunnersuisut
Siuariartornermili inoqartuaannarpoq.
– Pitsaasumut ingerlaneq maluginiarsimavara, amerlanerujartortunik ingammik Nuummi ingammillu kinguaariinni inuusunnerusuni namminersortunngortoqartartoq pisortani isumannaatsumik sulinissamiit, Aaja Chemnitz oqarpoq.
Suliffeqarfippassuit ataatsimik piginnittullit arlalissuit taakkuupput siunnersuisarlutik ingammik isumaginninnerup peqqinnissaqarnerullu iluani. Suliffeqarfiit taamaattut takkussuunnerisigut sumiiffimmi siunnersortissarsiortoqarsinnaavoq avataaniit siunnersuisartunik aallernani.
– Ineriartorneruvoq naalakkersuinikkut aqunneqanngitsoq, Aaja Chemnitz oqarpoq.
Kalaallit Nunaanni Ukrainemilu avissaarniarluni sorsunneq Kalaallit Nunaat pillugu ataatsimiititaliap Nuummi innuttaasunik ataatsimiisitsinera pivoq pingasunngornermi aggustip 24-ani, tassaallunilu Ukrainep namminiilivinneraniit ukiut 31-nngornera Ruslandillu nunamik saassussineraniit ukiup affaata qaangiunnera eqqorlugit.
– Danmarkimi nunailu allani naalakkersuinermik suliaqartut Ukrainep namminiilerniarluni sorsunneranut aningaasarpassuarnik tunisiniarlutik tulleriiaapput annertuumillu tapersersuiniarlutik, Kalaallilli Nunaata namminiilivinniarluni sorsuuteqarnera oqaatsimik ataatsimilluunniit taaneqaranilu iliuuseqarfigineqanngilaq, Aki-Mathilda Høegh-Dam oqarpoq Danmarkimi Folketingimi ilaasortat toqqaannartumik eqqarsaatigalugit.
Qallunaat inatsisiliortut Enhedslistenimiit Det konservative Folkepartimeersullu Nuummi innuttaasunik ataatsimiisitsinermi peqataasut tamarmik naalagaaffeqatigiinnermik illersuisuupput, 2009-milli namminersornermut inatsit aamma tikkuarlugu, taamaalilluni Kalaallit Nunaat kalaallillu nammiliilivinnissamut pisinnaatitaallutik.
Namminersorneq pillugu inatsisip aallarnitaani allassimavoq, »inuiaat kalaallit naalagaaffiit innuttanut pisussaaffii naapertorlugit nammineq aalajangiisinnaanissaminnut pisinnaatitaasut«, Namminersornerlu pillugu inatsimmi § 21 imm. 1-imi allassimalluni »Kalaallit Nunaata namminersulernissaanik aalajangiineq inuiaat kalaallit aalajangigassaraat«.
Taamaalilluni suliassaq Kalaallit Nunaanniippoq