Ilisimatusaat nutaaq: Ittoqqortoormiini innuttaasut aammikkut PFAS-inik akoqarpallaarput

Ittoqqortoormiini innuttaasut aammikkut PFAS-inik nunarsuarmi qaffasinnerpaat ilaannik akoqarput, naak PFAS-inik mingutsitsiviusunit ungasissumi najugaqaraluarlutik.

Tamanna ilisimatusaammit Aarhus Universitet Technical Sciencesimit suliarineqarsimasumit takutinneqarpoq. Ilisimatusaat atuagassiami Lancet Planetary Healthimi saqqummersinneqarpoq.

Ilisimatusaammit tigussaasumik takutinneqarpoq, Ittoqqortoormiini innuttaasut 92 procentii timimi akiuussutissaqassutsip ajoquserneqarnissaa pinngitsoorniarlugu Den Europæiske Fødevaresikkerhedsautoritetimit (EFSA) inassutigineqartumit annertunerujussuarmik timimikkut PFAS-eqalersartut.

86 procentit annerpaaffissatut killiliussamik qaangiisimasut

- Tamatuma saniatigut innuttaasut 86 procentii aammikkut akoqarput, timip akiuussutissaqassusiata sualuttumik ajoqusernissaanut EFSA-mit annerpaaffissatut killiliussamit qaffasinnerusunik, Aarhus Universitet ilisimatusaat pillugu allappoq.

PFAS-stoffit silaannammut immallu sarfaatigut Issittumut assartorneqartarput. Avatangiisinut siammarneqaraangamik PFAS nerisareqatigiiaat aqqutigalugit eqiteruttarpoq.

Taamaattumik nerisareqatigiiaani uumasut qullerpaami inissisimasut soorlu nannut, arferit kigutillit natsiillu PFAS-inik akulerujussuupput.

Uumasut Tunumi pingaarutilimmik inuussutigineqarput. Taamaattumik innuttaasut aavini PFAS-it qaffasissut pingaartumik nerisanit taakkunannga pisuupput.

Piniartut immikkut aarlerinartorsiortut

Kisianni Issittumi nannut uumasullu allat PFAS-inik qaffasissunik akoqarnerat taakkualu piniartunut nuunneqartarnerat uissuumminartuunngilaq.

Taama Christian Sonne Politikenimut oqarpoq. Taanna Aarhus Universitetimi Institut for Ecosciencemi aamma Arktisk Forskningscenterimi professoriuvoq misissuinermillu suliaqaqataasimalluni.

- Nannunniartartut PCB-nik (avatangiisini toqunartut, aaqq.) qaffasinnerpaat ilaannik akoqarput. Kisianni PFAS-it taama qaffasitsiginerat ingasalluinnarpoq.

Kræfteqalernissamut hormonillu akornuserneqarnissaannut aarlerinaammik annertunerulersitsisut

- Siornatigut oqartarsimavugut kalaallit neqerpassuarnik nerilluarsinnaasut. Maannali tamanna aamma ajornartorsiutaalerpoq. Ukiut tallimat matuma siorna pissutsinut sanilliullugu pissutsit pisariusorujussuanngorsimapput, taanna aviisimut oqarpoq.

PFAS-stoffit aammi timillu pisataani eqiteruttarput ilaatigullu kræfteqalernissamut hormonillu akornuserneqarnissaannut aarlerinaammik annertunerulersitsisartutut pasineqarlutik.

PFAS-it tassaapput kemikaaliat flouritallit avatangiisinut ajoqutaasut, 1950-ikkuunniilli atorneqalersimasut.

Taakkua suliffissuarni tamangajanni nassaassaapput nioqqutissiarpassuarnilu nassaassaallutik. Ilaatigut annoraaminerni, natersuarni, skuuni, nerisassanut poortuutissani, tarngutini qatserutillu qapuusartaanni.

Sananeqaatit ukiuni kingullerni sumiiffinni arlalinni suussuserneqarsimapput.

Danmark inerteqquteqarnissamik sulissuteqartoq

Ilaatigut 2021-mi upernaakkut saqqummiunneqarpoq, PFOS-it, sananeqaatinut ataatsimoortunut ilaasut, Danmarkimi Korsørimi qatserinermik ilinniarfimmit narsaammut qanittumiittumut, nersussuit ivigartorfigisaannut, siaruaassimasut.

Danmark nunanik allanik arlalinnik suleqateqarluni flourstoffit peqqissutsimut ajoqutaasut inerteqqutaalernissaannik sulissuteqarpoq. PFOS-it ukiut qulit sinnerlugit matuma siornali inerteqqutaalerput. Tamanna sananeqaatit taakkorpiaat avatangiisini appariarsimanerannik kinguneqarsimavoq.

Aarhus Universitetimi ilisimatusaammit takutinneqarpoq, innuttaasut aavini PFAS-it Asiami Afrikamilu nunanut sanilliullugit Europami aamma Amerika Avannarlermi nalinginnaasumik qaffasinnerusut.

Kalaallit Nunaat qaffasinnerpaamiittoq

Eqiterunnerit qaffasinnerpaartaat tulliuttuni tulleriiaarineq malillugu ukunani nassaassaapput – Kalaallit Nunaanni, Savalimmiuni, Danmarkimi, Australiami, Sverigemi, Norgemi, Malaysiami USA-milu.

Danmarkimi Savalimmiunilu innuttaasut aavini PFAS-eqassuseq Kalaallit Nunaannisut qaffasissuseqarpoq. Savalimmiuni innuttaasut niisarnanik, aamma PFAS-inik qaffasissumik akoqartunik, nerisaqartarput.

PAASISAT: PFAS-stoffit aammi timillu pisataani eqiteruttarput

PFAS-it tassaapput kemikaaliat flouritallit avatangiisinut ajoqutaasut, 1950-ikkuunniilli atorneqalersimasut.

Sananeqaatit allanngujaatsuupput, arrortikkuminaatsuullutik aamma imermit orsumillu pitarneqarsinnaanatik.

PFAS nioqqutini atorneqartarsimapput inuussutissanut poortuutissani, qatserutit qapuusartaanni, annoraaminernik tarngutini sitsiaallisaatinilu, natersuarni qalipaatinilu. Ilaat ullumikkut atorneqaqqussaanngillat, allalli suli atorneqarlutik.

PFAS-stoffit aammi timillu pisataani eqiteruttarput ilaatigullu kræfteqalernissamut hormonillu akornuserneqarnissaannut aarlerinaammik annertunerulersitsisartutut pasineqarlutik.

PFAS-it eqqartorneqarnerpaat ilaat tassaavoq PFOS. Taanna sanaartornermik atortunik nioqqutissiornermi atugaalluarsimavoq ikuallannaveersaataagami.

PFAS-stoffit ukiuni kingullerni sumiiffinni arlalinni suussusersineqarsimapput. Ilaatigut 2021-mi upernaakkut saqqummiunneqarpoq, PFOS-it Korsørimi qatserinermik ilinniarfimmit narsaammut qanittumiittumut, nersussuit ivigartorfigisaannut, siaruaassimasut.

Danmark nunanik allanik arlalinnik suleqateqarluni flourstoffit peqqissutsimut ajoqutaasut EU-mi inerteqqutaalernissaannik sulissuteqarpoq.

Najoqqutat: Fødevarestyrelsen, Danske Regioner, Miljøstyrelsen, Politiken, TV 2, Ritzau aamma Ingeniøren.