Ilisimatusarnerup imminut toquttoqartarnera qulaajaaffigissavaa
Center for Folkesundhed i Grønlandimi ilisimatusartup inuit imminnut toquttarnerannut pissutaasut misissorniarpai, inuillu imminnut toqunnissaminnik aarlerisaarisimasut imminnut toqunnissaminnut pissusilersuutigisartagaat qanorlu tamatuma pinaveersaartinneqarsinnaaera misissuiffiginiarlugit.
Kalaallit Nunaanni inuit imminnut toqussimasut suna ilisarnaatigaat?
Pissutsit suut imminut toqussinnaanermut ulorianartorsiortitsinerusarpat? Aamma pissutsit suut imminut toqunnissamut illersuutaallutillu pinaveersaartitsisinnaappat?
Apeqqutit taakku Statens Institut for Folkesundhed-ip, SDU, ataaniittumi Center for Folkesundhed i Grønlandimi ph.d.-nngorniartup Ivalu Katajavaara Seidlerip ilisimatusarnermini akissutissarserusuppai.
SDU nittartakkamigut taamatut allappoq.
- Imminut toquttoqartarnera ajoraluartumik Kalaallit Nunaanni ajornartorsiutitut ilisimaneqarluarpoq. Nunami toqusut quliugaangata ataaseq imminut toqussimasarpoq, kalaallillu tamangajalluinnarmik imminut toqussimasumik ataatsimik arlalinnilluunniit imaluunniit imminut toqoriarsimasumik nalunngisaqarlutik. Taamatut pisoqartarnera inuiaqatigiinnut tamanut sunniuteqartarpoq, Ivalu Katajavaara Seidler oqarpoq.
Ukiumut inuunerit 50-it
Kalaallit Nunaanni inuit 50-it missaanniittut ukiut tamaasa imminnut toquttarput. Assersuutigalugu inuit 100.000-iugaangata 88-it missaanniittut imminnut toquttarlutik, Danmarkimut sanilliullugu qulingiluariaatinik amerlanerusut imminnut toquttarlutik.
Ivalu Katajavaara Seidlerip inuit taamak amerlatigisut sooq ukiut tamaasa imminnut toquttarnerat misissorniarpaa.
- Imminut toqussimanermut tunngaviusut ilisimasaqarfiginerulerutsigit, Kalaallit Nunaanni pinaveersaartitsinerit ingerlanneqareersut pitsaanerumik tapersersorsinnaanngussavavut. Misissuisarsimanerit allat tunngavigalugit ilisimasaqareerpugut, misissuisarsimanerilli 80-ikkunneersuullutillu 90-ikkunneersuupput, innuttaasullu aalajangersimasut kisimik misissuiffigineqartarsimallutik, taanna oqarpoq.
Inuusunnerusut ukkatarineqassasut
Ilisimatusarnermi ukiuni qulikkuutaani kingullerni arnat/angutit, ukiut inunngorfiit najugaqarfiillu eqqarsaatigalugit imminut toquttarnermut pissutaasut imminnullu toqussimasut amerlassusaat qulajaaffigineqassapput, SDU allappoq.
Taakkununnga peqatigitillugu pissutsit imminut toqunnissamut annertusaasinnaasut annikillisaasinnaasulluunniit misissorneqassallutik. Tamatuma saniatigut inuttut atukkat, soorlu isertitaqassuseq, ineqarnikkut atugassarititaasut, ilaqutariit katitigaanerat, pinerluuteqartarneq atuarsimanerlu misissorneqassapput. Ivalu Katajavaara Seidlerip misissuinermini innuttaasuni inuusunnerusut ukkatariniarpai.
- 15-34-nik ukiullit tassaanerusarput imminnut toquttartut, ukioqqortusiartornermi imminnut toquttartut ikiliartortarlutik. Nunani killerni imminnut toquttartut akerlerluinnaraat tamanna, Issittumili nunat inoqqaavini allani tamanna aamma atuuppoq, Ivalu Katajavaara Seidler oqarpoq, nangillunilu:
Kulturi pinaveersaartitseqataasinnaasoq
- Taamaammat aamma inuit inuusuttut taakku imminnut toqussimasut kikkuuneri paasissallugit pingaaruteqarpoq, aamma pinaveersaartitsilluni suliaqarnermut imminullu toquttoqarsimanerani misissuisarnermut pissutsit immikkut ittut ilanngunneqarsinnaanersut misissussallugu pingaaruteqarpoq.
Ilisimatusartup oqaatigaa, Issittumi nunat inoqqaavisa kulturiannut, oqaasiinut utoqqaanerusortaannullu atassuteqartarneq Issittumi nunat inoqqaavisa akornanni imminut toquttoqarsinnaaneranut illersuutaasinnaasut paasineqarsimasoq, imminullu toqussinnaanermik pinaveersaartitsinermi periarfissat Kalaallit Nunaanni aamma atuuttut.