Orpiit meqqutaasartallit nunami maanni naalluartarput: Orpinnik ilisimatusartup taakku niuerutigineqarsinnaasutut ilippanaateqarnerarpai
Narsarsuarmi 5.000-it missaanniittunik juullimi orpiliarineqartartunik orpeqarpoq. Lektorip Anders Ræbildip ilisimatitsissutigaa, orpiit meqqutaasartallit nunami maani naalluartartut ilagigaat, taamaammallu juullimi orpiliassatut niuerutigineqarsinnaasutut ilippanaateqarluartut.
Ukiut 50-it kingulliit ingerlaneranni juullimi orpiliarineqartartut Kujataani naalluartarput.
Tamanna ilanngutassiami Københavns Universitetimeersumi atuarneqarsinnaavoq. Lektori Anders Ræbild Københavns Universitetimi Institut for Geovidenskab og Naturforvaltningimit - avannarlerni orpiit amerliartornerannik ilisimatusarnermut atatillugu - Narsarsuarmi orpeqarfimmut attuumassuteqarsimavoq.
Orpeqarfik ullumikkut 140.000-it missaanniittunik orpeqarpoq, taakkunanna juullimi orpiliarineqartartut 5.000-it missaanniillutik. Juulliaqqami orpittut atorneqarsinnaagaluartut uppitinneqartuuppata ilisimatusartut ajusaarutigilluinnassagaat, Anders Ræbild orpiit ilisimatusarnermut suli pingaaruteqarluinnarnerat tunngavilersuutigalugu oqarpoq.
Tamatumunnga pissutaavoq, Kujataata nunarsuarmi allorniusap sanimukartup nalaani meqqutaasartalinnik orpippassuaqarfiusartut inissisimaffiisa nalaaniilluni, sooq orpinnik amerlanerusunik naasoqarneq ajornerata suli paasineqarsimannginnera. Kujataami europamiut 1800-kkunni orpinnik ikkussuillutik misileraanissaasa tungaanut, kujataa orpeqanngingajavissimavoq.
- Kalaallit Nunaata kujataani orpiit assigiinngitsut namminneq naaneq ajornerat, allorniusap sanimukartup nalaaniittumi, soorlu Amerikami Avannarlermi, Europami Asiamilu orpippassuaqartartunut sanilliullugu maluginiarnarpoq, orpinnik ilisimatusartoq oqarpoq.
Ilippanaateqarluartoq
Orpiit sorliit naalluarsinnaappat? Aamma sooq Kalaallit Nunaanni orpeqanngila?
Ilisimatusarnermi tamanna qitiutinneqarpoq. Ukiuni tuusintilikkaani orpeqarsimannginneranut pissutaannguatsiarpoq, sermersuaqarnerata nalaani, sermip, Europami pisimasutulli, orpinnik kujammut ajattuisimanera, Anders Ræbild nassuiaavoq:
- Assigiinngissutaasutuaq tassaavoq, Kalaallit Nunaanni orpiit sermimit imaanut nakkaatinneqarsimanerat, taanna nassuiaavoq.
Ilisimatusartup ilisimatitsissutigaa, orpiit meqqutaasartallit orpiit ilagigaat nunami maani naalluarsinnaasut.
- Tamanna siunissami Kalaallit Nunaanni juullimi orpinnik niueruteqartoqalersinnaaneranik neriuuteqarnissamut tunngavissiivoq. Inuit arlaat taamatut aallartitsisinnaagunik iluanaaruteqarluarsinnaapput. Kalaallimmi Nunaannit juullimi orpiliassanik nammineq tunisassiulernissamik kissaateqartoqarpat, tamanna ilippanaateqarluarpoq.
Anders Ræbildip nassuiaatigaa, orpiit nunami maani namminneq naaneq ajormata, tunisassiortutut aallartinnissamut akuersissummik pissarsinissaq soorunami pisariaqassasoq. Aamma Kujataani orpippassuaqarfeqassanersoq - imaluunniit killilikkanik orpeqarfeqartoqassanersoq kissaatigineqarpat, assigiinngitsunik eqqarsaasersortoqartariaqartoq.