Silap allanngorarnerisa Issittoq ilimagisamit ajornerusumik eqqorpaa

Piareersimaffigikkit naasut uumasullu nutaat, ilanngullugit nappaatit ilisimaneqanngitsut, sinerissat nungukkiartortut, aputit/nunat sisoorneri illullu aserujasut, inuulluaqqullugillu sikukkut angalaneq, puisit nannullu, nunarsuup kiatsikkiartornera iliuuseqarfigineqarani taamaaginnassappat.

Silap allanngorarnerinit Sikuiuitsoq Avannarleq pingaartumik sunnerneqartoq, FN-ip sila pillugu immikkut ilisimasalittai (United Nations Intergovernmental Panel on Climate Change) oqarput.

Nunarsuup ilaata tamassuma kiatsikkiartornera ilutigalugu illoqarfimmiut naatsorsuutigisinnaavaat ulersuarnerit, nunap qaavata nungujartornera, panernersuaq nunallu qeriuaannartup nungukkiartornera, tamatumuunakkullu ulorianartorsiortinneqassapput innuttaasut peqqissusaat, angallannermi atortut soorlu aqqusernit illullu kiisalu innaallagissamik imermillu pilersuinerit.

Nappaatit nutaat
Sikuiuitsumi Avannarlermi qiullutik toqusartut issimillu pissuteqartumik napparsimalersartut ikileriassapput. Sullernilli nappaatillu nutaat, soorlu aammi uumasuaqqat kingunerisaannik qaratsakkut aseruuttoornerit, innuttaasunut nutaamik ulorianartorsiortitsissapput (unammilligassiissapput).

Siallertarnerata apisarneratalu annertusigaluttuinnarnerisigut qaqugukkullu siallertarnerata apisarneratalu allanngorneratigut Issittumi kuussuit tatsillu mingutsinneqarnerulissapput, tassanngaanniillu mingutsitsineq inuussutissat uiguleriiaarnerannut ilanngutissaaq.

Tassa immikkut ilisimasallit nalunaarusiaata nutaap inernerisa ilaminiinnanngui, ullumikkut, tallimanngornermi aprilip 6-ianni Belgiami Bruxellesimi tamanut saqqummiunneqartup. Sap. akunnerani uani siusinnerusukkut Nunatsiaq News nalunaarusiap eqikkarneranik isertuussamik pisimavoq, politikerinit suliarineqarsimasumik. (Nalunaarusiap atuagartaaata aappaata, kaitllugit sisamanik immikkoortullip, 2007-imilu klimamik naliliinerusup, eqikkarneqarnera).

Nalunaarusiami tassani immikkut ilisimasallit sammivaat silap allanngorarnerata qanoq isilluni inuit avatangiisillu sunnernerai, siunissami qanoq sunnerumaarnerai, aammalu sunniinerit tamakkkua naleqqussarnikkut aammalu qajassuussinermik pissutitigut annikililsarneqarsinnaanersut.

- Sikuiuitsumi Avannarlermi illoqarfimmiut sillap allanngorarnerinut naleqqussartariaqarput, immikkut ilisimasallit oqarput.

- Nunat inoqqaavisa soriarsinnaassuseqarnerat erloqinartumik ulorianartorsiortinneqassaaq.

Immikkullu ilisimasallit isumaqarput siunissami siunissami ulorianartorsiutissat suli amerlanerussasut.

Immikkut ilisimasallit mianersoqqussutigaat nunarsuarmi pisortat maannakkut iliuuseqanngippata silap allanngorarnerisa kinguneqaatai siunissami qaangerniassallugit ajornarkusoorpallaassasoq akisuvallaassasorlu.

Pitsanngoriaatit
Issittumi assartuinikkut pitsanngoriaatit ilaat kiannerusuni inuiaqatigiinnut pitsaasuusinnaapput, ataatsimulli isigalugu allannguutit "ajorluinnartuusinnaapput", pingaartumik nunarsuup kiatsikkiartornera siulittuutigineqartumit annertunerussappat imaluunniit sukkanerusumik pissappat.

Nunarsuaq tamakkerlugu inuit untritilinnik arlalinnik millionillit ulersuarnernik eqqorneqartassapput, pingaartumik inuit nunaannarmi najugallit eqqorneqassallutik aammalu inuiaat piitsuunerusut ulorianartorsiortinneqarnerussallutik.

Immikkut ilisimasallit oqarput artit 20-30 procentiii "saneqqunneqarsinnaanngitsumik nungutaanissamik ulorianartorsiortorujussuussasut" - nunguissasut, nunarsuaq 1990-imit 1,5-2,5 gradinikk annertunerusumik kiatseriarnerussappat.

Immikkut ilisimasallit mianersoqqussutigaat kiatsikkiartorneq nakkutigineqanngippat 2100-p kingorna annertunerusumik sunniuteqarsinnaasoq. Sermersuaqarfiit aappata nunarsuarmi immat qaffakkiartussapput immallu sarfai allanngortinneqassallutik. Immap sarfaasa allanngornerisa tamakkua kingunerisinnaavaat nunarsuup avannarpasinnerusuata Kalaallit Nunaata eqqaata 2100-p kingorna nillertinnerulernera, immikkut ilisimasallit naliliipput.

"Innuttaasunik pinngitsaalisamik inissiinerit nuutitsinerilluunniit, aningaasarsiornerit angallannermullu atortorissaatit akisoorujussuussapput unammilligassarujussuussallutillu", immikkut ilisimasallit oqarput.

Naliliinerit
Silap allanngorarnerisa issittunik sunniuteqarnissaat immikkut ilisimasallit immikkoortukkaarlugit nalilerpaat:

* Ukiut untritillit atukkavut naaleneranni immap sikua agguaqatigiissillugu pingajorarterummik milleriarsimassaaq

* Ukiut untritillit tulliuttut ingerlaneranni Issittumi sermersuaqarfiit Kalaallit Nunaatalu sermersua annertuumik milleriassapput tamatumalu kingunerisaanik immat qaffakkiartussallutik

* 2050 missaani nuna qeriuaannartoq 20 aamma 35 procentit akornanni milleriarsimassaaq

* 2100-p missaani qeriuaannartup marsarsuata 10 procentia orpippassuaqarfinngorsimassaaq, taannalu 40 procentimut annertusissaaq sila 1990-imut sanilliullugu 4 gradit Celciusinik kiatseriarsimappat

* 2100-p missaani issittup inoqajuitsuisa 10 aamma 25 procentiisa akornat qeriuaannartup marsarsunngorsimassaaq

* Timmissat imarmiullu miluumasut najugaqarfii annikilleriassapput "puisinut nannunullu kinguneqarnerlunnerpaamik"

* Uumasut artit takornartat Issittumut nuussapput

* Tatsit kuussuillu sikusarnerat annikillissaaq

* Nillertup aalisagai atugarliussapput

Qeriuaannartup masarsui-orpippassui annertunerusumik ikuallattalissapput sullineqarnerulerlutillu

Iliuuseqartoqarnissaa ujartorpaat
Immikkut ilisimasallit ujartorpaat naleqqussarneq aammalu silap allanngorarnerisa kinguneqaataannik annikillisaasussamik iliuuseqarnissaq, oqarlutillu sunniutit nutaat ilaat amerlasuut annikillisinneqarsinnaasut kinguartinneqarsinnaasulluunniit. Nunarsuup kiatsikkiartornera kigaannerulersinneqarsinnaavoq atasinnaanerusumik ineriartortitsinikkut, nukissiornermi pisuussutinik mingutsitsissutaanngitsunik atuinikkut, tamatumalu saniatigut kinguneqaatissanik ilisimatusarnikkut naluanarsuinikkullu.

Tamannali peqatigalugu immikkut ilisimasallit oqarput inuit naleqqussarnissamut ikiornissaannut qanoq iliuuseqarnissat aporfissaqassasut, killissaqassasut aningaasartuutaassasullu.

Tamatumunnga pissutaavoq teknologip, politikkimi ingerlatsinermilu allannguutit silaannaap allanngorarnerisa kinguneqaatissaannut suliniutinut sunniuteqarsinnaanngimmata - pingaartumillu piffissaq ungasinnerusoq isigalugu sunniuterpassuit annertusiartuinnartut sunnerneqarsinnaanngimmmata, immikkut ilisimasallit oqarput.

Atorfillit 285-it missaanniittut nunanit 124-ineersut sap. akunnerani uani Bruxellesimi ilisimatuut naapissavaat, immikkut ilisimasallit eqikkagaat misissorniarlugu iluarsaanniarlugulu.

Immikkut ilisimasallit februarimi nalunaaruteqarput ilimanarnersaasoq nunarsuup kiatsikkiartorneranut pissutaasut inuit CO2-mik aammalu gas-inik kiatsitsissutaasunik 1750-ikkulliiilli uuliamik, gas-imik aamarsuarnillu atuinerup kingunerisaanik aniatitsinerat.