Pinnersaasiornermik suliffeqarfeeraq nunarsuaq tamakkerlugu pisisartoqartoq

”Miteq unaamik qilalugarniummik pisarigaanni nerisassartaa annertungaarneq ajorpoq”. Annikitsumik aatsitassarsiortartoq namminersortoq Palle Møller annikitsumik aatsitassarsiortunut inatsisissatut siunnersuut takugamiuk oqarpoq:

– Nunaqavissut tamarmik pisinnaatitaaffigisimasaat maanna allanngorluinnarsimavoq ilisarsaajunnaarluni. Aatsitassarsiortitseqatigiiffissuit angisuut arlallit annikitsumik aatsitassarsiornermut inatsimmut tusarniaanermut akissumminni inatsisit aallaavigalugit akissuteqartaareernerannit taamatut kinguneqarpoq. Qanoq ililluni innuttaasut ‘qaavaniit’ misissuisinnaanerat aatsitassarsiortitseqatigiiffinnut anginerusunut ulorianartorsiortitsisinnaagami? Palle Møller Sermitsiamut oqarpoq.

Pissutsit ajorsiartuinnarnerat Palle Møller Kaali Fenckerimit, nunap sananeqaataanik soqutigisaqartumit nunallu sananeqaataanik takornariartitsisalernissamik kissaateqartumit, tapersersorneqarpoq.

– Tamanna uggornarpoq. Takornarianik aatsitassarsioriartortitsisalerusuppunga. Amaroq Minerals aamma Copenhagen Minerals, sumiiffinni angalatitsiffigisalerusutanni akuersissutaateqartut, pissarsiariniarsimavakka. Saaffiginnissutima akinissaa piffissaqarfigisimanngilaat. Uagut nunaqavissut nunatsinni aatsitassarsiornissamut ujaasinissamullu kiffaanngissuseqarata periarfissaqannginnerput alianarpoq.

Ajornartorsiutaasussaanngikkaluarpoq. Nunarput angeqaaq, qanorli annertutigisumik kivitsisinnaanitsinnut killilersuivoq. Taassuma saniatigut qaartitereqqusaanatalu maskiinanik atueqqusaanngilagut, Kaali Fencker oqarpoq.

Kalaallit Nunaanni suliffeqarfiit eqqunngitsut

Issittumi ingeniøri ukiorpassuarni aatsitassarsiornermik misilittagaqarluartoq Ilannguaq Lennert Olsen isornartorsiuinermi isumaqataavoq.

– Tusarniaanerup kingorna ingerlatseqatigiiffiit tusarniaanermut akissutaat tunngavigalugit inatsit akuersissutinut nutaanut taamaallaat atuutsinneqalernera, akuersissutinut atuuttunut atuunnani, ingerlatseqatigiiffinnut maannakkut nunatsinniittunut ajoqutaaneranik ersersitsisoq isumaqarpunga.

Aningaasaliisartutut nunamut tikillunga pisuussutsinik piiaanissamik siunertaqartutut, isertitaqarnissamik kaaviiaartitsiuarsinnaaneq angujumallugu, eqqarsarlunga taama oqarpunga. Pisuussutsit uterteqqinneqarsinnaanngitsut aatsitassaammata. ”Aningaasaliisartutut ajunngitsutut” aningaasaliiffigisama piujuartitsinermik aallaaveqarnissaa eqqarsaatigalugu nunaqavissut pisariaqartitaat kissaataallu paaserusukkikka takutissagaluarpara, naapeqatigiittoqarnissarlu anguniassagaluarlugu.

– Nunaqavissuuvugut nunatsinni kiffaanngissuseqarluta angalaarnitsinni ujaqqanik aqqutitsinni nassaatsinnik katersuerusuttut. Taamaasiorsinnaanersugut tamaasioqqusaannginnersugulluunniit suliffeqarfimmiit maani nunatsinni kulturitsinnik paasinninngitsumit aalajangerneqartussaanngilaq. Nunami maani ataatsimut piginneqatigiippugut. Nunaqavissuuvugut 30-50-it missaanniittut ujaqqanik pinnersaasiassanik katersuinermik soqutigisaqartuulluta.

Suliffeqarfissuit maanna nunatsinni akuersissutaatillit taamaattarnitsinnut ajornartorsiutitut isiginnippata imaluunniit pilersaarutaannut akornutitut isiginnippata, isumaqarpunga taakku nunatsinni akuersissuteqartussaanngikkaluartut. Sunaana anguniaraat? Suliffeqarfik Kalaallit Nunaanni iluamik perusuttoq nunaqavissut ikittunnguit ujaqqanik, namminneq soqutiginngisaminnik, katerserusunnerannik inerteqquteqarsinnaasussaanngilaq, Ilannguaq Lennert Olsen oqarpoq.

Nunaqavissut ataqqikkit

Nunaqavissut aatsitassanik suliffissuaqarfiit piiaaffigisaannik piiaanissaq soqutiginngilluinnaraat Ilannguaq Lennert Olsen oqarpoq.

– Minnerpaamik assinganik ataqqinnillutilluunniit pisinnaapput. Taakku piaaffiannut uagut aamma akornusersuiunnarata neriorsuutigissavarput. Piviusorli maanna imaappoq, aatsitassanut Naalakkersuisutta, Inatsisartunilu partiit ataasiakkaat ilanngullugit, ingerlatseqatigiiffinnut »angisuunut« tusaarusunnerummata. Misissuinermimi amerlanertigut tassaasarput, ingerlatseqatigiiffiit juniorinik taaneqartartut, aningaasaliisartuararpassuit Nunarsuup ilaanni skærmip tunuani issiasut. Periarfissatik pappiaqqatigut killilerneqassappata, soorunami itigartitsissapput. Kina nunamut tikissagami nunaqavissullu kissaataat pisariaqartitaallu soqutigineqanngiinnarnissaat naatsorsuutigalugu? Annikitsumik aningaasaliisartut pissuserissaarnissamik maleruagassanik ilikkarusunngitsut imaluunniit inuit allat kulturiinik ataqqinninngitsut.

Nunamut iluaqutaasumik

Sulisitsisut aamma Nuna Law tusarniaanermut akissuteqarlutik nunat allamiut suliffeqarfiutaat illersorniarlugit allannerat Ilannguaq Lennert Olsenip aamma isornartorsiorpai:

– Aaqqissuussaaneq ingerlatseqatigiiffinnut annernut taamaallaat atuutissappat nunaqavissunullu atuunnatik? Sulisitsisut Nuna Lawilu teknikkikkut pissutsinik ilisimasaqarpallaanngillat, imaluunniit qanoq iliortoqartarnera misissorsimanngilaat. Sooq suliffeqarfik nunatsinnut iluaqutitaqanngitsutut takutitsisaqattaartartoq tapersersorpaat? Nalunami kuultisiorfik oqaluttuarisaanermi 14 tonsinik annertutigisunik kuultinik piiaaffigineqarnikuuvoq. Aatsitassaniillu iluanaarutinik aningaasaateqarfik suli imaqarani. Taamaammat paasisinnaanngilara Sulisitsisut Nuna Lawillu aaqqissuussaaneq peqquserluttoorpasittoq sooq tapersersuinnarneraat, Ilannguaq Lennert Olsen oqarpoq.

Pigisanik arsaarneqarsinnaanermik aarlerineq

Inatsisissatut siunnersuut novembarimi 2023-mi tusarniaassutigineqarmat aatsitassarsiorfiillu angisuut arlallit ernummateqarlutik qisuariarput. Inatsisissatut siunnersuut pigisaanik arsaarinnissutigineqarsinnaasoq taakku isumaqarput, aamma nunaqavissut kisermaassilluni akuersissutigineqartumi aatsitassarsiorsinnaassappata tamanna aningaasaliisunut ajortumik sunniuteqassasoq.

Tamatuma kingunerisaanik inatsisissatut siunnersuut ima allanngortinneqarpoq; Siullermik inatsit nutaaq ingerlatseqatigiiffinnut Kalaallit Nunaanni akuersissuteqareersimasunut atuutissanngitsoq. Aappaattut nunaqavissut kisimik aatsitassanik misissuinissamik akuersissutigineqartunik saniatigut tunisassiatut piiaasinnaassasut. Taamaalilluni ingerlatseqatigiiffiit ujaasinissamut akuersissutinik piginnittuusut aatsitassanik akuersissummi pineqartunik siunissami kisermaassisinnaanngussallutik.

Rubinit

Ujaqqanik kusanartunik peqarfik, nunaqavissut qangarsuarli ilisimasaat, suliffeqarfinnut tikerlaanut tunniunneqartarneri arlalitsigut ajornartorsiulersitsisarpoq, Ilannguaq Lennert Olsen oqarpoq:

– Akuersissuteqarfigineqartup saniatigut tunisassiat ima paasivara; ingerlatseqatigiiffik granitimik ujaarlerpat, taava nunaqavissut akuersissummik pigisaminni granitimik katersuisinnaajunnaartut. Tamanna nunaqavissutut ajorinngilluinnarparput. Unaana ajorigipput; ingerlatseqatigiiffik sumiiffimmut tassunga tikilluni kisermaassilluni piiaasinnaatitaanermik tunineqarpat naak siornatigut nunaqavissut »tunisassiarisimasatsinnik« arsaarluta namminneq »tunisassiarilissappassuk«. Soorlu Aappaluttoq eqqarsaatigalugu uagut »tunisassiagut« nammineerluta katersoqqusaajunnaarsimagigut.

Qeqertarsuatsiaarmiut sumiiffimmi peqarnera qangarsuarli ilisimavaat. Suliffeqarfiit Qeqertarsuatsiaani suliarisimasaat rubinisiorfigisimasaallu ilisimaneqarluarput. Taamaattorli suliffeqarfimmut nunanit allaneersunut kisermaassilluni 2007-mi inniminnerneqarpoq. 2007-mi nunaqavissutut nunatsinni nammineerluta inniminniinissamut qinnuteqarnissamik periarfissaqarsimanngilagut. Danmarkip susassaqarfik aqummagu, taamani nunarput oqartussaaffiginnginnatsigu. 2009-mi annikitsumik periarfissanippugut, killeqangaatsiartumilli. Una inatsisissatut siunnersuut pissutsinut ajunnginnerusunut ingerlavoq. Tupigusuutigiuarparali nunaqavissuusugut salliutinneqarneq ajornerput, Ilannguaq Lennert Olsen oqarpoq.