Aaqqissuisuuneq innersuussivoq: Blok P-mi meeraaneq nuannersoq
Britta Lohmann Ilinniarfissuarmi sulinermini ukiunik 25-nngortorsioqqammerpoq, taanna aallaqqaammut paarlattaasartutut aallartissimavoq maannalu Ilisimatusarfiup ataani ilinniartitsinermik ilisimatusarfimmi qullersaalluni, ilinniartitsisutut sulinerup ineriartornera malinnaaffigissallugu.
Ilinniartitsinermik ilisimatusarfimmi institutip pisortaa Britta Lohmann, illumi angajoqqaami 1982-imi pisiarisimasaani najugaqarpoq. Tassani angajoqqaavi, nammineq aamma ernermi marluk angutaat ernitillu marluk ukiut ingerlaneranni najugaqarsimapput. Kinguaariit pingasut. Ullutsinni kisimiilluni najugaqarpoq. Angajoqqaavi tamarmik Adolfine aamma Frederik Lohmann arnaa Alluitsup Paaneersuusoq angutaalu Ikamiuneersoq, toqoreerput, ernerilu Ari aamma Rino Danmarkimi najugaqarlutik uigisimasaalu ernini suli mikigallarmata avissimasaa aamma toqoreerluni.
Taamaalilluni illu angisooq immikkullu ilusilersugaasoq kisimiilluni najugaraa. Illu taanna allineqarsimavoq Britta ilaqutannguani ilagalugit Danmarkimi inuussutissalerinermut ilisimatusarfimmi kandidatitut ilinniagaqareerluni angerlamut utermat.
Angerlarsimaffik qanganisarpassuarnik ulikkaarpoq iserfigalugulu soqutiginarluinnarluni. Siullertut takoqqaagassat ilagaat qissivitoqaq. Qularnanngitsumik Nunatsinni qissiviit siullersaat, Britta oqaluttuarpoq. Pequtit qisuit illuatungaani taarnerusumiipput, meeraanermut eqqaasitsisuullutik.
Iikkat ilaanni asserpassuarnik nivingasoqarpoq, assinik pisoqaanerusunik nutaanerusunillu, taava aamma arlalinnik tuullinnik eqqumiitsulianik, arnaata suliarisimasaannik, iikkami allami nivingasoqarluni.
Nerriviup inimiittup qaavata igalaaminiusup ataatungaani ilisivittaaniipput kalaallit taskiliaat ilisarnarluartut. Taakku ajaasa ilaasa mersugaraat, mikisunnguanillu avittaqarlutik. Kusanarluinnartunik. Ajoraluartumilli 60-inik ukiulik Britta arlaleriarluni tillinniarfigitittarsimavoq, ilaatigut nannup amia tillinneqarsimalluni. Qujanartumilli ima pisoqaatigaaq, naleqarpiarani taamaallaat eriagisatut naleqarluni. Taanna 70-ikkunneeersuugami pappiaqqatullu saatsigilersimalluni, taamalu nivinngarneqarsinnaanani. Illumi sorpassuarnik taamaattunik pigisaqarpoq. Qulaani illup isuani aamma ineqarpoq, tassunngarniaraanilu ini atuagaasivik, atuagarpassualik aqqusaaqqaartariaqarpoq.
- Ukiuni kingullerni atuarnissannut piffissaqarpallaarunnaarama, sulili atuagarsisarlunga. Eqqarsartaramami soraarninngoruma imaluunniit piffissaqaleruma atuarumaarlugit, Britta illarluni oqarpoq, taassuma atuagaq Kim Larsenip allaatigineqarnera nerriviup qaaniitippaa.
Taassumali pinerluttulersaarutit nuannarineruai. Nalorsitsaarutit paasinissaat nuannarisaraa.
Apersornerata nalaani nalunaaquttap qarlortartup ingerlarpalunnera aamma tusarsaavoq.
Taamanernit maannamut allanngornerit
Britta Lohmann Nuummi napparsimmavitoqqami inunngorpoq.
- Oqartoqartarami napparsimmavitoqqami inunngorsimasut tassaasut Nuummiuissuit, tassa Nuummiuissuuvunga, Britta illarluni oqarpoq. Taanna Telep portusuuliaata ullumikkut inaani meeraasimavoq, ilaqutariit sanaartorlugu naammassineqaqqammersumut nutaaliarsuarmut blok P-mut kuutsiinnarissamik perusuertarfilimmut kuuinnartumillu imilimmut nuunnissaasa tungaanut. Britta angumminit nalunaarasuartaaserisumit angajulliunerusunik pingasunik qatannguteqarpoq, taakkuli peroriartoqatiginagit, taakkumi angajulliunerungaatsiaramik – angajoqqaavisami 45 aamma 50-it missaannik ukioqarlutik panissaarigamikku, aamma angutaata nuleereerluni arnaa Maniitsumi peqqissaasutut sulisoq aatsaat naapissimagamiuk.
Angajoqqaavi tamarmik immikkut nunap immikkoortuinit assigiinngitsuneersuugamik naaperiarfissarsiorlutik Nuummi najugaqarnissartik aalajangiussimavaat. Tamatumunnga aamma patsisaavoq, Dronning Ingridip Sanatoriaa 1961-imi napparsimmavissuanngortinneqarmat arnaalu tassani nakorsaatinut immikkoortortami pisortanngormat.
Brittap kisermaatut peroriartornermini blok P-mi najugaqarnertik nuannareqaa, meeqqanimmi pinnguaqatissaqartarami, tassami angajoqqaavi tamarmik immikkut piffissani assigiinngitsuni sulisaramik, taamaalilluni atuarfimmit soraaraangat angajoqqaavisa arlaat angerlarsimasarpoq.
- Matorput ammajuaannarami, taamaalillunga meeqqanik pinnguaqatissaqartuaannarpunga, taamaattorli qatanngutillit usorilaartuaannarsimavakka, taanna oqarpoq.
Nuuk meeraanerata nalaanit alliartupiloorsimaqaaq, alliartornera pissusissamisuuginnartutut isigisimavaa.
- Tassami aamma peroriartortoqartarami periarfissarpassuaqarlunilu. Qanittukkulli atuaqatigisimasakka ilisarisimasakkalu ilagitillugit Nuummiut eqqartuleratsigik. Ullutsinnimi takussaavallaarunnaarnikuugamik. Nuuk ima angitigilersimatigaaq, ullutsinni inuppassuit akornanni takussaajunnaartoqarsinnaalluni.
- Inussiarnersuuneq akuersaartuunerlu allannguutit immaqa annersaraat. Ullutsinnimi matut parnaarneqartarput, taamani parnaarneqartanngikkaluarput, Britta qungujulluni oqarpoq, perorsaanerullu allanngorsimanerujussua takusinnaanerarlugu.
- Blok P-mi meeraagallarama kikkut tamarmik meeqqanik perorsaaqataasarput. Ullutsinni taamaakkunnaarsimavoq. Meerarinngisannut oqaasissaqanngilatit, mianersortunnguamik illariarluni oqarpoq.
Ikinngutit
Britta Lohmann Qorsussuarmi atualerpoq, taannalu ullutsinni suliffiata ilagaa. Ilinniartitsisunngorniarluni ilinniarneq atuarfimmi tassani ingerlanneqarpoq, maanna illup iluata silaannalunnersuanit eqqugaasimammat, piffissaq ungasinngitsoq qaangiuppat ilinniartitsisunngorniartut allamut nuuttariaqalissapput.
2. klassimi atualersussanngortoq illoqarfiup qeqqaniittoq Ukaliusaq sanaartorlugu naammassineqarpoq, tassungalu nuutsinneqarluni, 9. klassilu tikillugu tassani atuartuulluni. Taava Grenåliarpoq ilinniarnertuunngorniarfimmilu ilinnialerluni. Brittap qallunaat oqaasii ilitsoqqussaralugit oqaaserai, naak angajoqqaavi tamarmik kalaaliugaluartut.
- Eqqarsarpunga namminneerlutik qallunaat oqaasiinik ilinniarniarnertik ajornakusoortissimagaat, ilinniagaqarnissaralu kissaatigisimagamikku, tamatumanilu qallunaat oqaasiinik atuisinnaaneq pisariaqartinneqarluni, taanna oqarpoq.
Inissiarsuarmi najugaqarfimminni pinnguaqateqartanngikkaluaruni aasamilu atuanngiffimmini Kujataaliartarsimanngikkaluaruni kalaallit oqaasiinik ilikkarsimanngisaannassagaluarpoq.
- Allat qallunaatut oqaasillit illoqarfiup immikkoortortaani kalaallisut oqaaseqarfiunngitsuni najugaqartarput, taamaalillunga atuaqatigisimasama ilaat allaat ullutsinni kalaallisut oqaaseqanngillat, taanna oqarpoq.
Brittap ilinniarnertuunngorniarnini naammassigamiuk sumut ingerlariaqqissanerluni naluleramiuk angerlaqqippoq. Ataasiinnaq nalunngisaa tassaavoq, peqqissutsimut tunngasunik suliaqalerusulluni, inunnik sullisserusukkami.
- Meeraallungali anaanama atuagaatai atuarlugit nuannarisarakkit, ingammik timip sananeqaataanut tunngasut, aammali tarnip pissusianut tunngasut, oqarpoq.
Piaarinaatsoorluni inuussutissalerinermut ilinniagaq naammattoorpaa, taanna inuussutissalerineq pillugu ilisimatusaatitut ilinniarneruvoq. Taamaalilluni soqutigisai neqinut tunngasut, timip sananeqaataanut tunngasut, tunisassiorneq peqqissuunissarlu akuleriissinneqarput. Ilinniakkanili taanna atorlugu suliffeqalersimanngisaannarpoq.
Anersaaq kulturilu tigumminnittut
Britta Lohmann Nuummut utermat, Ilinniarfissuaq uumassusilerinermut atuartitsinermi paarlattaasussamik amigaateqarpoq. Taamaalilluni qaammatini arlaqanngitsuni paarlattaavoq. Ukiup ataatsip missaa qaangiummat Ilinniarfissuaq taama ajornartorsiuteqaqqilerami Britta sulisussarsiaraa. Tassa 1996-imi taamanimiilli tassani atorfeqalerpoq. Naak ilinniakkani atorlugu suliffeqalersimanngikkaluarluni ilinniartitsinermini atorluartarsimavaa.
Ilinniartitsisunngorniarfimmi 2017-imi pisortanngorpoq. Pisortaagallartussatut 2016-imi atuuffeqalerpoq, tassa ilinniartitsisunngorniartarnermi ilinniartitsisunngortartut fagitigut sanngiippallaartarnerarlugit sakkortuumik isornartorsiuisoqareersorlu, tassami Danmarks Evalueringsinstitutimit nalunaarusiami taama allassimasoqarami.
Brittap Ilinniarfissuarmi piffissat assigiinngitsut peqataaffigisimavai. Nalilersorneqarnerlu misilinneqaataalluni angisooq. Tamatumali kinguneranik allamik suliffissarsiunngilaq.
- Ilinniarfissuaq immikkut ittuugami. Anersaaqarluarlunilu kultureqarami. Kikkut tamarmik naligiikkamik, apeqqutaatinnagit eqqiaasuunersutit, allaffimmiuunersutit ilinniartitsisuunerlutilluunniit. Tassani unittoortoqarneq ajorami. Aamma Ilisimatusarfiup ataaniileraluarmalluunniit, tamatumanimi piumasaqaateqartoqarmat ingerlajuaannartumik ineriartortoqassasoq, taanna oqarpoq.
- Inuppassuit isumaqaramik Ilinniarfissuaq Ilinniarfissuartut ingerlaannartariaqartoq. Immaqa kalaallisuut pillugit oqallinnermut assersuunneqarsinnaavoq, tamatigut taama isikkoqartuaannassappat imaluunniit allanngortinneqarsinnaappat? Tassami ilinniartitsisunngorniartarneq ineriartorneq naapertorlugu aamma allanngoriartortinneqartussaagami.
- Meeqqammi atuarfianni atuartunik nammineq aamma meeraqarsimagama. Atuarfillu pissutsit ilaatigut ingerlalluarani tamannalu allanngueqataaffigerusukkakku, taanna oqarpoq.
Tamatumunnga atatillugu taavai pissutsinut naleqquttunik piginnaaneqarnissaq. Atuartunut pitsaasumik atassuteqarnissaq, aamma atuaqatigiinnik aqutsisinnaassuseqarnissaq.
Immikkut ilisimasaqartuunngitsoq
Britta Lohmann angajoqqaaminit naatsorsuutigineqarsimanermisut ernini naatsorsuuteqarfigai. Tassa inuunerminnik ingerlatsisinnaassasut suliffeqalerlutillu imminnullu napatillutik. Tamatumani atuagarsorlutik ilinniagaqarnissaat pingaarnerunngitsoq, erseqqissaavoq.
- Sumik ilinniagaqarnissara angajoqqaanit naatsorsuutigineqarsimanngilaq. Ilinniagarami tassaasussaammat nammineq pilerigisara, suliarissallugu soqutiginartitara, Britta oqarpoq, taassuma angajulliliaa igasutut ilinniagaqarpoq.
Assassorluni suliaqarsinnaaneq ilaqutariit pigaat, naak Brittap arnaa assassorumatoorsuunngikkaluartoq. Imaanngitsoq saperami, suliffinili patsisigalugu piffissaqannginnera pissutaalluni.
- Allat tamaasa sapinngilai. Tamakku uannut ingerlateqqissimavai. Suut tamaasa piginnaaneqarfigilaarpakka. Assassorlunga sulisinnaavunga, mersorsinnaavunga, igasinnaavunga… immaqali pisinnaasaqarfigisat amerlangaarmata immikkut ilisimasalittut taaneqarsinnaanani, suulli tamaasa suliarisinnaallugit, oqarpoq ilanngullugulu oqaatigalugu arnaminit aamma ilikkarsimallugu ataqqinninneq paasinnissinnaanerlu inuup iliuusaanut akuersaarnerpaamik takutitsinerusartut, angumminilli ilikkarsimallugu neriorsuisimagaanni tamakku eqquutinneqartariaqartut. Piginnaasani tamakku aamma atorluartarpai, eqqartuussivimmi eqqartuuseqataagaangami.
Brittamut inuunermi nerisassat pingaarutilittut ilaapput, peqqissuunissaq kisiat eqqarsaatiginagu, aammali pitsaasumik ataqatigiinnissaq pillugu. Nerisassat, nerinerup aamma kulturip inuit ataatsimuulersittarpai. Piffissaqaraangami nuersaasarpoq puisilluunniit amianik mersortarluni. Arfininngornikkulli timersortarfissuarmi sulorartarluni.