Katsorsaanitta sunniutaat qularnarput

Tamanna kiropraktorimiinnermi, tarnip nakorsaaniikkaanni anersaartuuserneqarsimagaluaraanniluunniit pisarpoq.

Sygeplejerskit, nakorsat katsorsaasullu toqqaannartumik oqarput: aap, katsorsaanitta siunertarineqartoq malillugu sunniuteqartarnerisa tamatigut ilisimasannginnerat ajornartorsiutaavoq.

Taamaalilluni peqqinnissamik sullissinernut piffissaq aningaasallu napparsimasunut allanut atorneqarsinnaagaluartunut atorneqartarput. Tamanna peqqinnissaqarfimmi maangaannartitsisarneq pillugu misissuinermi nutaami, Videnskab.dk Gravercenterillu kiisalu tusagassiorfiit allat sisamat suleqatigiinnerisigut ingerlanneqartup takutippaa.

Ataatsimoorluta peqqinnissaqarfimmi sulisoqatigiiaanut tuusintilinnut sinniisut akornanni maangaannartitsisarneq pillugu apersuinerit annersaanni peqatigiippugut.

Peqataasunit 90-init 44-t ’uppernarsaatissaaleqillutilluunniit naammanngitsunik uppernarsaateqartarneq’ suliaqarfimminni ’ajornartorsiutitut’ misigisarlugu akipput. Allatut oqaatigalugu peqqinnissaqarfimmi ilinniagaqarlutik sulisut napparsimasuutimik peqqissisinnissaannut uppernarsaatissanik amigaateqartarlutik akipput.

Tamannaannanngilarli. Peqataasunit 90-init 35-usut ’sunniuteqanngitsunik annikitsuaraannarmilluunniit sunniutilinnik’ ilaatigut katsorsaasarnertik oqaatigaat.

- Assaa, Helga Gulisano, Dansk Selskab for Neurokirurgii siulittaasoq, nammineerluni peqqissaanermi katsorsaanerit assigiinngitsut sunniutaannik ilisimatusartoq oqarpoq.

- Taavami sooq katsorsaanerit taakku ingerlattarpaat? Taanna aperivoq.

Theis Lange, Københavnip Universitetiani Institut for Folkesundhedimi professori sulisut ilaasa uppernarsaatinik ujaasinerat pillugu ima oqarpoq:

- Amerlaqaat.

- Tamannali sattaaserluta katsorsaasarnitsitut oqaatigineqarsinnaanngilaq.

Qaratsami naasoornernik katsorsaanerit qularnartut

Helga Gulisano qularnartunik sunniuteqartunik katsorsaasartunut ilaavoq. Taanna Aalborgip Universitethospitaliani Neurokirurgisk Afdelingimi nakorsaaneruvoq.

- Iliuuserisatta ilaat taamaaliortaratta iliuuserisarpagut – imaanngitsoq sunniuteqarluarnerat qularnaarlugu ilisimagatsigu, taanna oqarpoq.

Taassuma assersuutigalugu taavai: timimik tamarmiusumik MR-skannerisarnerit, nappaatinik pasitsaassaqarnani skannerisarnerit allat. Qaratsamik skannerinerni akuttunngitsumik nalaatsortumik naasoornermik (incidentalomer) nassartoqartarpoq, tamannalu napparsimasuni aarlerilersitsisarpoq, taanna oqaluttuarpoq.

2018-mi ilisimatussutsikkut misissuinerup annertuup nalaatsornikkut naasoornerit peqqissutsimut aarlerinaateqannginnerat takutippaa. Taamaakkaluartoq nassaarneq katsorsaanernik malitseqartarpoq. Sooq?

- Inuiaqatigiinni ilisimasanik toqqammaveqartuni inuuvugut, tassani napparsimasut sunik ajoquteqarnertik paaserusuttarpaat, nappaatillu suussuserserusuttarlugit, Helga Gulisano oqarpoq.

- Sulisorpassuillu maalaaruteqartoqarnissaa kukkoriartaarnissarlu ernumaginerusarpaat.

- Tamakkulu tamarmik skannerinernik amerlanernik suunngitsuaqqanik nassaarfiusunik, pisariaqanngitsunillu katsorsaanikkut sulianik pilersitsisarput.

Inuit inuunermikkut navianartorsiortut misilittaaffigineqarneq ajorput

Peruluttunut immikkoortuni aamma uppernarsaasiilluarneq amigaatigineqartarpoq. Tamannalu nassuiaatissaqartartoq, misissuinermi arlallit oqaatigaat. Napparsimasummi inuunermik annaassiniarluni aarlerinartunik katsorsaanernik misileraanerni toqusinnaapput. Taamaammat ’misilittagaqarfigilluakkat’ atorneqarnerusarput, naak taakku katsorsaanikkut sunniuteqarnissaat qularnaraluarpalluunniit.

- Katsorsaanerit ingerlatagut amerlasuut pitsaasorujussuarnik uppernarsaatitaqanngillat, Christian Wamberg, Bispebjeg Hospitalimi nakorsaaneq Dansk Selskab for Anæstesiologimilu Intensiv Medicinimilu siulittaasoq oqarpoq.

Taassuma ilaatigut nakorsaatinik aap naqitsineranut atorneqartartunik nakorsaasiigasuartarnerit anersaartuummulluunniit ikkussigasuartarnerit taavai.

- Covidip tunillaassuunnerata nalaani assersuutigalugu napparsimasut nammineerlutik anersaartorsinnaalernissaat neriuutigalugu anersaartuusertarpagut, anersaartuusiinerullu imminermini ikiortarnerai uppernarsaatissaqartinngilarput, Christian Wamberg oqarpoq.

- Aappaatigummi napparsimasut anersaartuutaat qamikkutsigu toqusinnaapput.

Toqqissisimannginnissamut patsisissaqanngilaq

Napparsimasoq nammineerluni anersaartorniapiloorpat annersaartuusertarnera sunniuteqarluartarnera nakorsat misilittagaraat.

Pisunili allani qularnarnerusarpoq.

- Pitsaassutsinik piumasaqaatit sakkortunerpaat aallaavigalugit iliuutsitta pitsaasut 10 procentiinnaat ilisimasanik pitsaasunik toqqammaveqartarput, Anders Perner, Rigshospitalimi peruluttunut immikkoortumi professori nakorsaanerlu oqarpoq.

Tamanna napparsimasut toqqissisimanngissutigisariaqarpaat?

- Naamik.

- Peruluttut amerlanerit aaqqillutik inuunermut naammaginartumut utertarput, tamatumanili katsorsaanivut misilittakkaneersut, ileqquneersut isumassaqartullu iliuuserisarneri patsisaavoq.

Nakorsaanerup Anders Pernerip katsorsaanerit napparsimasunut iluaqutaanngitsut nassaariniarlugit aaqqissuussaanerujussuarmik misilittaasoqarnissaa ujartorpaa.

- Immaqa ilaat ajoqusiisinnaapput, nakorsaaneq oqarpoq, assersuullu taallugu.

Ilisimatusarnermigut aammik aseruuttoortunut katsorsaariaaseq atorneqarluartoq unitsitseqataaffigaa, taannami tartunik atuukkunnaarsitsillunilu aanaalersitsisartoq paasineqarpoq.

Misissuinerit taamaattut amerlanerusut pisariaqartinneqartut, nakorsaaneq Anders Perner isumaqarpoq.

Napparsimasut katsorsarneqarnissamik uteriisertarput

Uummalluttunut taqqamikkut ajoqutilinnut katsorsaanerit 8 procentiinnaat patajaatsumik nakorsat ilisimatusarnerinik toqqammaveqartut, 2019-mi nunat tamat akornanni misissuinerup annertuup takutippaa. Tamatumunnga assingusut kræftertuni aammikkullu aseruuttoortuni immikkoortuni atuuttut, Anders Perner Rigshospitalimeersoq oqarpoq.

Apersuinerni peqataasut sulisorpassuit peqqinnissaqarfiup katsorsaanernik qularnartumik sunniuteqartunik nangittumik atuineranut assigiinngitsunik nassuiaatissat tikkuarpaat. Ukulu pingasut taaneqarnerpaapput:

· Napparsimasoq aamma/imaluunniit ilaqutaasoq katsorsaanissamik uteriiserpoq. Peqataasut 53 procentiisa tamanna akissutigaat.

· Ileqqut taamaaliortuaannarnerlu. Peqataasut 52 procentiisa tamanna akissutigaat.

· Peqqinnissaqarfimmi sulisut arajutsisaqarsimanissartik aarleqqutigaat. Peqataasut 40 procentiisa tamanna akissutigaat.

Peqqinnissaqarfini katsorsaanerit qularnartumik suniutillit unammillernartuunerat aallutarineqarpoq.

Anders Perner nunat avannarlerni napparsimaviit allat suleqatigalugit peruluttunut immikkoortuni katsorsaanernik aaqqissuussamik misileraanernik aallartitseqataavoq.

Peqqinnissaqarfimmi immikkoortuni allani aamma tassunga assingusut ingerlanneqarput.

2019-mi danskit nakorsat napparsimasullu peqatigiiffii ataatsimoorlutik suleqatigiiffimmik ’Vælg klogt’ (isumatuumik toqqaagit) pilersitsipput, mannalu tikillugu ilaatigut peqqinnissaqarfimmi sulisut katsorsaanerit 23-t ingerlanneqartannginnissaannik kaammattuuteqarput.

Apersuinermi, ilaatigut Videnskab.dk-p peqataaffigisaani nutaami peqataasut akissutaat, qanoq ililluni katsorsaanernik qularnartunik atuiunnaarsinnaanermut siunnersuuteqartoqarpoq.

Suut iluaqutaanersut paaserusukkaat

Apersuinermi peqataasut siunnerfeqarluartumik peqqinnissami ilisimatusarneq ujartorpaat.

- Utoqqarnut katsorsaanerit ingerlattakkavut tamangajavimmik aaqqissuussamik utoqqarnut misilittarneqarsimanngillat, inuusuttunulli misilittagaallutik, Martin Schultz, Dansk Selskab for Geriatri, utoqqarnut katsorsaanermik suliaqartumi siulittaasoq oqarpoq.

- Taamaalillutalu napparsimasumut iliuuserisavut siunertarineqartutulli iluaqutaanerat ilisimarpianngilarput. Peqqinnissamilu ilisimatusartut arlallit Videnskab.dk-p oqaloqatigisai aamma taama oqariartuuteqarput.

- Suut iluaqutaanersut suullu iluaqutaannginnersut atortariaqanngisatsinnik tikkuussisinnaajumalluta annertunerusumik ilisimatusarfigisariaqarpagut, Karsten Juhl Jørgensen, Syddansk Universitetimi Klinisk Institutimi medicinsk evidenssyntesemi professori oqarpoq.

Professor Theis Langep Københavns Universitetimeersup ileqqut inunnillu katsorsaasarnermik misilittakkat tamatigut misileqqinneqarlutillu misissorneqartarnissaat tikkuarpaa.

- Imaassinnaavoq katsorsaariaaseq tamanna ukiut 20-t matuma siorna misilittarneqartoq, immaqalu siunertarineqartoq malillugu iluaqutaajunnaartoq.

Iluaqutaanngippata atorneqarunnaassapput, taanna oqarpoq.

- Peqqinnissaqarfeqassaagut imminut katsorsaariaatsiminillu misilittaajuartumik taamatullu tamatigut silatunerulaalertuartumik.