Ittoqqortoormiit ukiuni 100-nngortorsiorpoq
Ittoqqortoormiit septembarip sisamaanni 1925-mi tunngavilerneqarpoq. Nalliuttorsiornermut atatillugu borgmesteri Avaaraq Olsen (IA) illoqarfimmut tikeraapoq, nuannersumillu nalliuttorsiornissami erfalasulerneq, oqalugiarnerit, saqqummersitsinerit, meeqqat isiginnaartitsinerat, nipilersorneq aamma qummoroortarneq pilersaarutaapput.
4. september 1925 - 4. september 2025. kangiani illoqarfiit avannarlersaat ittoqqortoormiit ullumi tunngavilerneqarnerminit ukiunik 100-nngortorsiorpoq.
Assiliisoq: Linda Kleist - Visit Greenland
Kommuneqarfik Sermersuup Ittoqqortoormiut 100-nngortorsiorneranut atatillugu illoqarfiup pinngornera ullumikkullu inissisimanera pillugu nassuiaat sukumiisoq suliarisimavaa, taannalu ullumikkut malunnartitsisornerani allanngortinnagu ingerlateqqipparput:
Ittoqqortoormiit innuttaasoqarluni kangerlorujussuup aallartinnerani maanna ippoq. Illoqarfiulli 1925-mi tunngavilerneqarnissaa ukiut qulikkuutaat sinnerlugit sioqqullugu isumassarsiat, takorluukkat, naalagaaffiit akornanni politikkerneq – aamma Danmarkip Norgellu pissaaneqarniunnerujussuat peqqaarput.
Isumassarsiamiit naalagaaffiit politikkilernerannut
Innuttaasut siaruarnissaannik aamma nutaanik niuertoqarfiliornissaanik nakorsaanerusimasoq Uummannamiittoq, Alfred Bertelsen, 1910-mili siunnersuuteqarsimavoq. Niuertoqarfinni pioreersuni katersuunneq pissutigalugu piniarfissalussinissaa taassuma aarleqqutigisimavaa.
Harald Olrik 1911-mi aamma siunnersuuteqarpoq – sukannernerusumilli: Tunumi niuertoqarfik piniarnermut iluaqutaallunilu norskit Tunup avannaani takussaaleriartuinnarnerannik unikaallatitsissaaq.
Ejnar Mikkelsen 1916-mi ilannguppoq. Taassuma Scoresbysundip eqqaanni inoqarfiunngitsut misigisimavai inoqaleqqinnissaallu takorluugaralugu, niuertoqarfiliornerlu Danmarkip politikkiminut iluaqutigusinnaagaa isumaqarpoq. Isumassarsiaq 1916-miit 1924-p tungaanut tamanut ammasumik ilungersuutigaa, politikkikkullu iliuuseqarfigineqarnialerluni.
Sorsunnersuaq siulleq soraarmat Danmarkip Kalaallit Nunaannik aqutsinini nunanit tamalaanit akuerineqaqqullugu sulissutigaa. USA, Tuluit Nunaat, Frangkrigi, Italia aamma Japani akuersipput – Norgeli itigartitsivoq. Norgimiut isumaqarput Tunu tassaasoq nuna pigineqanngitsoq – namminnerlu aqulersinnaatitaagitsik.
Akerleriinneq ingalassimaniarlugu Danmark aamma Norge Kalaallit Nunaat pillugu 1924-mi isumaqatigiissusiorput, tassa Norgimiut piniarsinnaanissaat akueralugu, Danmarkili aamma Scoresbysundimi niuertoqarfiliornissamut pisinnaatinneqarluni. Danskilli suliaqarlutik piareersalereersimapput – tamanna Norgimiunut mamiatsaataaqaaq, isumaqaramik isumaqatigiissutaasumut malinninnginnerusoq.
Scoresbysund tunngavilerneqarpoq
ittoqqortoormiip 100-nik ukiunik nalliuttorsiutaa ulluni pingasuni nalliussineqarpoq
sisamanngorneq 4. september:
- 8.00-9.00: Erfalasorput amuneqarpoq ullaakkorsioqatigiittoqarpoq kommuneqarfiup allaffiani
- 10.00-11.00: Naalagiaqatigiinneq Ittoqqortoormiit oqaluffiani
- 11.00-15.00: Saqqummersitsineq katersugaasivimmi aamma katersortarfimmi
- 15.00-22.00: Unnussiuaaqatigiinneq, isiginnaartitsineq aamma erinarsorneq minihallimi
Tallimanngorneq 5. september:
- 8.00-12.00: Atuartut suliatik atuarfimmi saqqummersissavaat
- 13.00-15.00: AK itt. arsaattarfimmi arsartitsissaaq
- 17.00-18.00: nuannaffik
- 18.00-19.00: Meeqqanut tusarnaartitsineq HH aamma Pipaluk
- 19.00-19.30: Meeqqanut unammisitsinerit
- 19.30-20.30: HH-p tamanut tusarnaartitsinera
- 20.30-22.00: johannes & pipaluk
koncerti tamanut.
arfininngorneq 6. september:
23:00 - 03:00: johannes berthelsen & pipaluk
tusarnaartitsissapput illoqarfimmi peqatigiiffiit suleqatigalugit.
iserneq 100 kr. isernerup akii
bandimut peqatigiiffinnullu ingerlassapput.
peqatigiiffiit immiaaqqanik il.il. tuniniaasinnaapput.
Aalajangerneq 1925-mi piviusunngortinneqarpoq. Ammassalimmi niuertoqarfiup naalagaa Johan Petersen (Ujuaat) nunasisussanik siullernik toqqaasussanngortinneqarpoq. Inissaqartinneqartunit amerlanerungaartut nalunaarput. Inuit 85-it Ammassalimmeersut toqqarneqarput – Qeqertarsuup Tunuaneersullu ilaqutariit arlallit aamma nuupput.
Angalanermi Island aqqusaarneqarpoq, palasilu Sejer Abelsen palasinngortinneqarpoq, taamalilluni niuertoqarfittaami oqaluffimmi pisussanik isumaginnittussaanngorluni. Tikimmata illut piareeqqareerput, sikulu pissutigalugu umiarsuit tikissinnaassanngippata niuertoqarfimmiut inuussutissaat ukiunut pingasunut naammattut nassarneqarput.
Aallartinneq imaannaanngilaq – tikereersimatsiarnermimi nappaalaneq peqqutigalugu inuit sisamat toqupput. Ujuaalli niuertoqarfimmi ataatsimoortitsivoq, piniagassaqarlualermallu ineriartorneq siumut aallarpoq. Piniartut Ammassalimmi pisaasartunit tallimariaammik amerlanernik ukiormi siullermiinnaq pisaqarput.
Ejnar Mikkelsenip niuertoqarfik 1926-mi tikeraarpaa, tikitanilu inuulluarfiusoq aamma najugallit angerlarusunngitsut aallaaseraa. Kitaamiualunnguilluunniimmi inuulluarsimapput – allaammi juumuup uia Gabriel telegrammersimavoq: ”Ajunngeqaagut – allat aggiinnassapput.”
Politikkikkut kamassaarneqarneq nunallu tamalaat akornanni saqitsaanneq
Naak niuertoqarfik innuttaasunut ingerlalluarfiugaluarluni, politikkikkut ajornartorsiutinngorpoq. Niuertoqarfimmik pilersitsineq norskit kamassaarneqartutut misigiffigaat. Norskit inuiaassutsiminnik pingaartitsilluinnartut Tunumi 1931-mi namminneq nunami sakkutuuliipput, aappaaguanilu 1932-mi Norge pisortatigoortumik sakkutuuliivoq. Danmarki akilluni ilisimasassarsiornernik aallartitsivoq sulianillu amerlanerulersitsilluni.
Pisoq Nunat Tamalaat Eqqartuussivianni Haagimiittumi suliarineqarpoq. Suliaq 1933-mi naammassineqarpoq: Danmark ajugaavoq – tassa Kalaallit Nunaat Danmarkip ilagaa. Danmarkip Tunumi oqaasissaqartuuneranut niuertoqarfik Scoresbysund takussutissaavoq.
Scoresbysund Ammassalimmiit aamma Qeqertarsuup Tunuaniit nunasisunut unammillernartuullunilu periarfissaqarfiuvoq. Illoqarfittaaq Danmarkip politikkiminut iluaqutissarilerpaa, aamma nunap issittumi inissisimaneranut qulakkeerisuulluni.
Ittoqqortoormiit ullumi
Ukiut 100-t qaangiunneranni Ittoqqortoormiit suli najorneqarpoq – 364-it missaanni innuttaasoqarluni (2024). Illoqarfik nunatsinni illoqarfinni mikinersaavoq aamma nunatta kangiani avannarlersaalluni.
Ittoqqortoormiormiut inuiaqatigiinnik allanik qanittuminni eqqaamioqanngilat, nunarsuullu sinneranut ungasissumiilluni – tikinniarneralu sivisusarpoq. Nuummiit Island aqqusaaqqaarneqassaaq, angalanerlu ullunik marlunnik sivisussuseqartarpoq. Illoqarfik avinngarusimasumiikkami immikkuullarissuuvoq – aammali ingerlalluarfiulluni.
Innuttaasut ataatsimoorlutik sammisassaqartarnertik tulluusimaartuunertillu ilisimaneqaatigaat. Illoqarfiup meerartai illup iluani silamilu isikkamik arsaattarput nerrivimmilu arsaarartarlutik – nunatsinni illoqarfinni allani unammiuaarnerni peqataatillutik ujamminnattarput. Tamassuma takutippaa illoqarfik uummarissuusoq, piumassuseqarfiusoq aamma ataatsimoorfiusoq.
Danmarkip 1933-mi eqqartuussinermi ajugaalluni aqutsilernera isumaqarsimaqaaq. Eqqartuussinermi taama inerniliineq Kalaallit Nunaata aamma Namminersorlutik Oqartussat siunissami ungasinnerusumi aatsitassasiornermit isertitaqarnissaanut qulakkeerisuuvortaaq.
Taamaammat Ittoqqortoormiit tassaannaanngilaq najugarisaq – ukiulli 100-t ingerlaneranni nunat tamalaat akornanni politikkip, naalagaaffiup angorusutaasa aamma najugarisap uummarissuunerata akuliunneranni ulloq manna tikillugu napaneranut ilisarnaataalluni.
