»Periarfissarpassuaqarpunga«

Kalaallit Danmarkimiittut pillugit suliaqarnermi Danmarkimi Kalaallit Illuutaat pingaarutilerujussuupput.

Aarhusimilu illu, tassanilu ukiut ingerlanerini ukkatarineqartut suliniutillu aallartinneqarsimasut sorpassuartigut tikkuarneqarput.

Tanja Nielsen, Aarhusimi Kalaallit Illuutaanni pisortaq sulisuni peqatigalugit ilaatigut meeqqanik inuusuttunillu tapersersuillunilu ikiuisussamik ilaqutariinnut sullissivimmik ineriartortitsisimavoq kalaallit ilinniartut ilinniarneranni atugaat ukkatrilersissimavai, maanna ataqatigiissaarisumik kalaallit ilinniartut atugaannik, atassuteqarfinnik Danmarkimilu suliatigut ataatsimoorfinnik pitsanngorsaanermik suliaqartussamik.

Tanja ukiuni tallimani pisortaareerluni soraarniuteqassalluni aalajangersimavoq.

- Illu pitsaanerpaaffissaminiippoq. Suliatigut ataqqisaavugut. Pikkorissorsuarnik sulisoqarpugut. Illu nammineq ingerlasinnaagallarpoq. Ingerlalluaraangat taamaalinerani uninnissaq piffissaavoq. Sulisut peqatigalugit eqqaamasassat nuannersut pikkunartullu nassassavakka. Ila ataatsimoorluta angusaqarsimaqaagut, pitsaasumillu qimakkusuppara, Tanja nassuiaavoq.

- Taavami sussavit?

- Immaqa Afrika. Immaqa nunarsuarmi sumiiffiit allat. Naluara. Nunarsuarmi arlaanni ikiuiniarnermik suliaqarnissara kissaatigiuaannarsimavara. Afrikamukarsinnaaneq pillugu nittarsaassineq takuara soqutigaaralu. Pissanganartorujussuuvoq. Misigaanga periarfissarpassuaqarlunga. Sorusunnerlunga paasiinnassavara. Soqutigisarilluinnassavara. Aamma suliarinissaa takorloorsinnaassavara.

Upernavimmi meeraaneq

Tanja Maniitsumi 1971-imi inunngorpoq qallunaamik ataataqarluni kalaallimillu Arsummiumik anaanaqarluni. Angajoqqaavi Arsummi naapipput, arnaa tassani sisamanik meeraqareersimalluni.

- Anaanaga angerlarsimaannartuuvoq, nalorsaatigaluguli, taamaammallu meeqqerivimmi sulilerluni. Ataataga naapinngikkallaramiuk anaanaavoq kisimiittoq, taamaammat nukarlersaallunga pilluartitaallunga misigiuaannarsimavunga. Suut tamarmik toqqissisimanarput pitsaallutillu.

Tanjap angutaa KGH-mi Maniitsumi fuldmægtigitut sulivoq. Marlunnik ukioqartoq ilaqutariit Upernavimmut nuupput, angutaa tassani niuertutut atorfinimmat.

- Upernavimmi peroriartornera eqqarsaatigigaangakku Kalaallit Nunaanni kiffaangissuseqarluni meeqqatut silamiittorujussuulluni toqqissisimanartumillu inuuneq eqqarsaatigisarpara. Anikka marluk ukiunik qulingiluanik qulinillu angajulliupput ajunngilluinnartuullutillu. Soorunami uuminartarsimassaanga, kisianni pingaartumik anima angajulliup sunut tamanut nassartarpaanga. Sananermi mikisunik qamutiliuuppaannga qimusseqatigisarlungalu. Upernavik inuiaqatigiiarannguuvoq qanilaartunik immikkuullarissunillu inoqartoq.

- Ulloq manna tikillugu inuuinni pilluaqqusiniarlutik sianertarput. 1979-imi tassannga nuuppugut, tamannalu aliasuutigisimaqaara.

Tanja ilaqutaalu sinersortaammut Kununguamut ilaallutik Narsaliarput inuunerminnik nutaamik aallartitsiartorlutik. Histeqarpoq savaqarlunilu qimuttunillu qimmeqarani, taamaammallu allanarluni.

- Eqqaamavara kalaallisut oqalukkumananga. Upernavimmiit Narsamut nuunneq artorsaatigaara taamaammallu unissutigalugu. Ukiorpassuarni kalaallisut oqaaseqanngilanga, Aatsaat ilinniarnertuunngorniarfimmi aallartikkama kalaallisut oqaloqqilerpunga, Tanja oqarpoq.

Erninermut 60.000 kr.

Tanja kigutilerisunngorniarluni takorloorpaa taamaammallu Qaqortumi ilinniarnertuunngorniareeruni Aarhusimi kigutilerisutut ilinniarnissamik qinnuteqarluni. Ingmar Egedelli pulaarnera Tanjap aqqutissaanik allannguerujussuarpoq.

- Alaskami Fairbank Universitymi Namminersornerullutik Oqartussanit taperneqarluni ilinnialersinnaaneq oqaluttuaraa. Tassunga aamma qinnuteqarpunga. Tamaasa akuerisaaffigaakka, soorunamilu Alaska topqqarpara.

Tanja inuusuttut allat 4-5 peqatialugit siullermik USA-mi Oregonimiippoq, tassani tuluttut pikkorissartinneqarlutik. Angalanissamut billettit Namminersornerullutik Oqartussanit isumaginninniarneq paatsiveqarsimanngilaq.

- 1. klassemi timmisartortussanngortinneqarpugut. Misigisaqarfigilluarparput. USA-mi aaqqissuussaanermik kulturimillu paasisaqarnissatsinut aamma periusaalluarpoq. Japanimeersut, Kangia Qiterlermeersut allarpassuarneersullu peeqatigaavut. Nuanneqaaq pikkunarlunilu, Tanja kemimut bachelorinngorniarniarluni aalajangersimasoq oqaluttuarpoq.

Tanja angummik naapitsivoq, katilluni panissaarlunilu.

- Immikkuullareqaaq tassami naartuneq erninerlu allatorujussuaq isigaat. Artukkiisutut misigaanga napparsimmavimmimi ernineq akisoqaaq. Akiligassartaa takkummat ernineq 60.000 kr.-it missaannik akeqarpoq. Tamanna Kalaallit Nunaannit akilerneqarpoq. Ukiualunnguit qaangiummata kalaallinik ilinniartunik tassunnartitsisarneq aamma unitsinneqarpoq akisuallaaqimmat.

Tanja kemimi bachelorinngorpoq kingusinnerusukkullu uini nakuusertarmat qimallugu aallarluni.

- Panipput toqunniarlugu siorasaarimmat aallartariaqarsimavunga. Danmarkiliarpunga. Unioqqutitsisumik meeravissiaasimammat passimik tunineqarsinnaanngilaq, tamannalu uannut toqqissisimatitsilluni.

Avinnissamut ukiut marluk ingerlasimapput ukiunilu taakkunani panimmi angumminut aallartinneqarsinnaanera annilaangagisimavaa.

- Arnarpassuit amerikamiunik ataatalinnik meerartaarsimasut, meeraasa utertinneqartarnerat pillugit taamaalinerani suliarpassuaqarpoq. Meeqqatta USA-mut utertinniarlugu misiliinissaa assut annilaangassutigaara. Qujanartumik taamaaliunngilaq, Tanja Aarhus Universitetimi ilinniarnerminik nangitsisimasoq oqaluttuarpoq.

Nalunamit imissaqarnermut

Kalaallit Nunaanni aatsitassat pillugit inaarutaasumik allaaserinninnermini Tanja avatangiisnut ataqatigiissaarisutut Nalunaq Gold Minemi atorfinippoq.

- Naammassigama Nanortalimmi nuannerluinnartumik suliffittaarpunga. Angallammik ilaallunga pinngortitami misissugassanik katersisarpunga. Guultisiorfik ammarmat avatangiisinut pisortanngorpunga.

Panini arfineq pingasut missaannik ukioqalermat Tanja killiffissiorpoq. Meeqqat atuarfiat ingerlalluarpallaanngilaq freernerit imaaginnavillutik. Ukiuni sisamani Nanortalimmeereerlutik anaanaasoq panialu taamaammat Danmarkimut uterput.

- Uagutsinni saniatigut paninnik ilinniartitsisarnissaq takorloorsinnaanngilara, taamaammallu atorfinnit soraariarlunga Danmarkiliarpugut. Angajoqqaakka taamani Trigemi najugaqarput. Suliffissarsiniarneq ilungersunarpoq taamanimi ajornartoorfiuvoq. Uninngaannarsinnannginnama datamatikeritut ilinnialerpunga.

Datamatikerinngorniarnerli ingerlavallaanngilaq tassami siornatigut Carl Bro Gruppeniusimasumit attavigineqarpoq nunamik mingutsitsineq, erngup imigassap pitsaassusaa minnerunngitsumillu nunatsinni aatsitassarsiornerni siunnersuinermik suliat pillugit suliaqartussanngorluni.

- Avatangiisinik misissuiartorlunga, workshopertitsiartorlunga allarpassuarnillu suliaqariartorlunga assut angalasarpunga. Suliffiga nuannareqaara panigali qimallugu angalasarnerpassuakka nuanniilliuutigalugit. Artorsaatigeqaara. Puigorpangami?

Tanja Vandsektorens Teknologiudviklingsfondimut ingerlaqqippoq, allattoqarfilli naalagaaffimmit matuneqarmat taarsiullugu Danvami sulilerluni. Allaffissornermik suliniutinik aqutsinermik, kiffartuussinermik il.il. suliaqartorujussuusimavoq.

Dalgas Avenuemut aqqut

Sunngiffimmini Tanja siulersuisuni kajumissutsimillu sulisorujussuuvoq. Carl Bromi atorfeqarnermini Royal Arctic Line A/S-imi siulersuisunut ilaasortatut Namminersorlutik Oqartussanit toqqarneqarpoq.

- Suliassarsiortuaannarsimavunga, taamaammallu Røde Korsimi kajumissutsimik aamma sulisarlunga. Sunngiffimma ilarujussua tassani atortarpara. Taamaalinerani paniga Floridamut nuuppoq. Amerikamiusummi innuttaassuseqarpoq kingusinnerusukkullu New Yorkimut nuulluni.

- Nuummat immertariaqakkannik imaaruttoq eqqaamavara. Røde Korsimi taamaammat sulisorujussuanngorpunga illumilu maani (Aarhusimi Kalaallit Illuutaat, aaqq.) pulaartartunngorlunga. Siulersuisuni sinniisoorusunnerlunga aperineqarpunga ataatsimiinnernilu tamani peqataasarlunga. Illu ilikkartorujussuuara.

Aarhusimi Dalgas Avenuemi Kalaallit Illutaanni kajumissutsimik sulineq pisortatut atorfeqalerneranut pissusissamisoortumik aqqutissiuussivoq.

- Siulersuisuni siulittaasunngorpunga pisortatullu atorfimmut qinnuteqaqquneqarlunga. Taamaaliorpunga 2020-milu maajip aallaqqaataani aallartillunga. Taamani coronap naligaa. Eqqumiitsorujussuuvoq. Ungasissusissaq, inuit amerlassusaat suleqatigiikkaaniinnerlu pillugit killilersuuteqarpoq.

Tanja aallartimmat illup allilerneqarneranut matuersaatit tiguneqaqqammerput. Nutserneq naqqullu ataani isugutak suliassaapput suullu tamarmik paatsiveqaratik.

- Coronap aqutsisullu nikinnerisa kingorna aqutsisut ataatsimoortinneqarnissaat pisariaqartinneqarpoq. Piffissaq aallartiffigisara ilungersunarpoq suut tamarmik paatsiveqannginnamik. Iluarsisassarpassuaqarpoq. Ukioq siulleq allanik suliaqanngilagut. Ukiup tulliani suut suliarineqarnerisa paasinissaat, aqqutissiornissaq aaqqissuusseqqinnerlu suliaraavut.

Inuit aqqutimini assigiissutaasut

Tanjap illumilu sulisut ilaatigut kalaallit ilumikkut nukittorsarnissaat siunertaralugu pinaveersaartitsineq, ilinniartut atugaat kiisalu Danmarkimi oqartussat kalaallillu innuttaasut akornanni paaseqatigiinnissaq ukkataraat. Sutigut tamatigut suliarujussuit, tamarmik immikkut nutaarsiassaqartitsivinni ukiuni kingullerni sammineqarsimasut. Tanja isumaginninnermik, ilinniartut inuunerannik inuillu qamuuna inuunerannik suliaqarnermik pimoorussinera ilisimasaqarneralu ersarippoq. Ilisimasat kemimik kandidatiuneranit aamma aatsitassarsiornermik, imeqarnermik qulakkeerinninnermik il.il. suliarisarsimasaanit allarujussuit. Kalaallit Illuutaanni sulianik suliaqarnissamik takorluugaqarsimanersoq aperineqarami akivoq:

- Naamerluinnaq. Nuunnerit suliffippassuillu pilersaarusiaasimanngillat. Kigutilerisoorusussimagaluarpunga kemimillu atuarama uuliasiornermi sulissallunga takorloorsimavara. Eqqumiilaarpoq, kisianni aqqutinni arlaatigut assigiissuteqartoqartoq isumaqarpunga. Inunnut tunngassuteqarput. Assersuutigalugu Carl Bromi sulisuuninni IPN-it (aatsitassarsiornermut atatillugu Inuiaqatigiinni Piujuartitsinermik Nalilersuineq, aaqq.), Nalunamiinninni apersuilluni misissuinerit. Kajumissutsimik sulinikka siulersuisuniinnikkalu, tassani kulturimut tunngasut ilanngunneqarnissaata pingaaruteqassusaa tamarmik. Suliarisimasakka assigiinngitsut tamarmik assigiissuteqarsimapput – taama isumaqarpunga, Tanja naggasiivoq.