Kalaallit Nunaat Issitttumi Siunnersuisoqatigiinni siuttutut

Kunngeqarfiup Danmarkip maajip 12-ani Issittumi Siunnersuisoqatigiinni siulittaasuuffik tiguppagu piffiit nutaat atuutilissapput. Sivisuumik saqitsaatsoqareersorlu Kunngeqarfiup aallartitaannut Kalaallit Nunaat siuttuussasoq Danmarkimi naalakkersuisut nunattalu Naalakkersuisui isumaqatigiipput.

Tamanna nunanut allanut ministerip Lars Løkke Rasmussenip apriilip 11-ani Kunngeqarfimmut Danmarkimit Issittumi ambassadøritut Kenneth Høegh toqqarmagu inissippoq. Toqqaaneq kalaallit innersuussereernerisigut pivoq.

Taamaalilluni Kenneth Høegh Issittumi siunnersisoqatigiinni Senior Arctic Offficialsitut (SAO) Issittumi Siunnersuisoqatigiinni ulluinnarni aqutsinermi ataatsimiititaliatut taaneqartartumut siulittaasunngorpoq. SAO-miittut Issittumi Siunnersuisoqatigiinni ministerit ukioq allortarlugu ataatsimiinnerisa akornisigut ulluinnarni sulineq isumagisarpaat.

Qaffasinnerpaaq

Kenneth Høeghip toqqarneqarnera Kalaallit Nunaata Issittumi Siunnersuisoqatigiinni qaffasinnerpaami tusaaneqarnissaanik isumaqarpoq, taamaalillunilu Kalaallit Nunaat nunarsuarmi tamarmi avatangiisit silallu pissusaanut politikkikkut suleqatigiinnermi periarfissaqarlunilu tassunga atatillugu nunat inoqqaavi pillugit apeqqummi kalaallit inissisimaneranik siuarsaanissamut periarfissaqarpoq, soorlu tamanna ukiuni tulliuttuni sulinissami kunngeqarfimmit allanneqarsimasoq.

Kenneth Høeghilli Issittumi Siunnersuisoqatigiinnik ataatsimoortitsiniarnissaq pingaarnertut suliassarissagunarpaa. Siunnersuisoqatigiimmi siunissaat nalorninarpoq.

Matumani 2022-mi februaarimi Ruslandip Ukrainemut saassussinera peqqutaavoq. Maannakkorpiaq russit aallartitaqarnikkut ataatsimiinnerni (SAO-mi) peqataatitaqarneq ajorput imaluunniit naalakkersuinikkut qaffasisssumi (ministerit ataatsimiinnerini), teknikkikkulli suleqatigiissitani siunnersuisoqatigiit suliartik pingaarutilik nangillugu internet atorlugu ataatsimiinnissaminnut periarfissaqarput.

Aamma Issittumi siunnersuisoqatigiinni USA-p siunissaa annertuumik nalorninarpoq. Trumpip naalakkersuisui qanoq suliami akuunersut suli nalunarpoq – ilaatigut Trumpip naalakkersuisuisuisa silap pissusaanut politikkimik ilarujussua taamaatikkallarlugulu Kalaallit Nunaata tigunissaanik kissaateqarnerarput.

Avatangiisinut apeqqut

Issittumi siunnersuisoqatigiit Ottawami 1996-imi ataatsimiinnermi pilersinneqarput. Tamana Issittumi avatangiisit ernummatigineqarnerunartormata pivoq – avatangiisinullu apeqqut siunnersuisoqatigiit sulineranni pingaarnerpaavoq. Tamanna ilaatigut Kunneqarfiup Danmarkip ingammik avatangiisinut ministereqarfimmit Issittumi siunnersuisoqatigiinni annertuumik suliaqarneratigut malunniuppoq.

Siunnersuisoqatigiinni naalagaaffiit arfineq pingasuupput – Canada, Danmark, Finland, Island, Norge, Rusland, Sverige aamma USA. Suleqatigiinnissami isumaqatigiissummut tunngaviusoq Ottawami isumaqatigiissummmik taaneqartartoq, ataatsimiinnermi siullermi isumaqatigiissutigineqarpoq.

Tassani nunat inoqqaavini inuiaqatigiit – aningaasaqarnikkut, isumaginninnikkut kulturikkullu - mianeralugit Issittup immikkoortuanut innuttaanullu piujuartitsisumik ineriartortitsiniarnissaq nunat uppernarsarpaat.

Nunattaaq Issittumi avatangiisit mianerinissaat sumiiffimmilu piujuartitsinrup qulakkeernissaa neriorsuutigaat. 

Sakkutooqarnikkut isumannaatsuuneq ilaanngitsoq

Issittumi Siunnersuisoqatigiit suleqatigiinneranni sakkutooqarnikkut isumannaatsuuneq ilaatinneqanngitsoq Ottawami isumaqatigiissummi immikkut ittumik erseqqissarneqarpoq. USA-p kissaateqarneratigut taamatut maleruagassiortoqarpoq – maleruagassarlu taanna peqqutigalugu USA Ruslandilu siunnersuisoqatigiinni ukiuni arlalinni peqataasinnaasarsimapput. Ilisimaneqartutut tamanna ukiuni kingullerni ilungersunartorsiortitsivoq.

Nunat inoqqaavisa suliniaqatigiiffii siunnersuisoqatigiit sulineranni akuujuassasut naqissuserneqartut ilagaattaaq. Isumaqatigiissummilu aamma nakkutilliisut sulinermi peqataanissaminnut periarfissaqarput. Nakkutilliisut tassaasinnaanngillat nunat issittumiittut, suliniaqatigiiffiit ingerlatsiviilluunniit.

Nunat inoqqaavinit aallartitat ataavartut tassaapput ICC, Samit siunnersuisoqatigiivi, Raipon (Ruslandip issittortaani nunat inoqqaavi) kiisalu Amerikami avannarlermi suliniaqatigiiffiit pingasut, Aleut International Association, Arctic Athabaskan Council kiisalu Gwich’in Council International. Ataavartumik peqataasartut arfinillit ataatsimut allattoqarfeqarput, Indigenious Peoples Secretariat, ukiorpassuani Københavnimiittoq, maannali Tromsømiittoq Issittumi siunnersuisoqatigiit allattoqarfianut attuumalluni. IPS marlunnik sulisoqarpoq.

Nakkutilliisorpassuit

Issitttumi Siunnersuisoqatigiinni suliniaqatigiiffiit nunallu 36 nakkutilliisuupput. Nunanut 13-inut agguataarsimapput, ilaatigut Kina, nunani tamalaani suliniaqatigiiffiit 13 soorlu IMO (umiarsuakkut angallanneq), Nunat Avannarliit Siunnersuisoqatigiivi kiisalu NGO aqqaneq marluk ilaatigut WWF.

Issittumi Siunnersuisoqatigiinni siulittaasoqarfik nunat ilaasortaasut akornanni ukiut marlukkaarlugit nikisinneqartarpoq. Kingullermik Kunngeqarfik Danmark 2009-2011-mi siulittaasuutitaqarpoq. Tamatigut naalagaaffik siulittaasuujunnaartussaq ministerit ataatsimiinneranni ukioq ataaseq allortarlugu ingerlanneqartartuni ingerlatsisuusarpoq. Taamaalilluni kunngeqarfik 2027-mi minisiterit ataatsimiinneranni qaaqqusisuussaaq – ilimanarluni Nuummi, aamma 2011-mi taamaalluni.

Ministerit ataatsimiinnerisa akornisigut Issittumi Siunnersuisoqatigiinni sulineq suleqatigiissitani arfinilinni ingerlanneqartarpoq. ACAP (mingutsitsinermik akiuiniarneq), AMAP (avatangiisinik nalunaarsuineq), CAFF (tamatiguussuseq kiisalu uumasunik naasunillu illersuineq), EPPR (pitsaaliuineq ajunaarnersuarnillu akiuiniarneq – ilaatigut uuliakoornissamut asimilu ikuallannernut), PAME (immap illersornissaa) kiisalu SDWG (Issittumi inuiaqatigiinni aningaasaqarnikkut piujuartitsineq isumaginninnikkullu ineriartorneq).

Suleqatigiissitat namminerisaminnik allattoqarfeqarput. Suleqatigiissitat nunat ilaasortaasut akornanni nikittaalluni ingerlanneqartartunik siulittaasoqartarput.

Issittumi Siunnersuisoqatigiit suleqatigiissitaqarnemik saniatigut immikkut ilisimasalinnik aalajangersimasunik suliassaqartunik suleqatigiissitaliornissaminnut – task forces –periarfissaqarput.

Issittumi Siunnersuisoqatigiit 2007-miilli Tromsømi allattoqarfeqarput. Allattoqarfimmi sulisut qulingiluaapput.

Allaaserisaq tusagassiortumi namminersortumit Jesper Hansenimit ukiorpassuarni Sermitsiamut attuumassuteqartumit allanneqarpoq. Jesper Hansen 2007-miit 2020-mut Issittumi Siunnersuisoqatigiit allattoqarfiani siunnersortitut sulivoq.