Proteini pisoqaq qanga uumasorujussuarmeersoq

Jurassic Parkimi filmit arfineq aappassaat maanna filmertarfinni takuneqarsinnaavoq, tassanilu palæontologiit dinosaurenik uummartitseqqittut inuunerminnik navianartorsiortitsinerat malinnaaffigineqaqqissinnaavoq. 

Tamakkulu pinerini palæogenetikerit - tassa qanga inunnik uumasunillu sananeqaatinik ilisimatusartut – rekorti piviusunngorsinnaanngitsutut isigineqartoq anguaat.

Ilisimatusartoqatigiit Globe Institute Danmarkimeersoq nunarsuarmi ilisimaneqarluartoq siuttoralugu siissisumi ujarannguunnikup ukiunik 21-24 millioninik pisoqaassusilimmi proteinit nassaarisimavaat. Taamaalillutik ilisimatusaqatigiit uumassusillit ineriartorneranni qanoq pisoqaatigisut ilisimatusarfigineqarsinnaanerannut killeq annertuumik allanngortippaat.

- Nassaarnitta tungaanut paasissutissat ukiunit 1-4 millioninik pisoqaatigisut pilerseqqinneqarsinnaapput. Maannalu ukiunik arlaqarnerujussuarnut utersinnaalerpugut, ilisimatusarnermi pingaarnertut allaaserinnittoq postdoc Ryan Sinclair Paterson Københavnip Universitetiani Globe Institutemeersoq oqarpoq.

- Paasisaq qangarsuaq uumassusilinnik qanoq ilisimatusarlutalu uumassusillit ineriartorneranni nutaamik ilanngussisinnaanitsinnik mumisitsilluinnarpoq, taanna oqarpoq. Ilisimatusarnerilli marluk rekordiliiffigineqarput. Amerikamiut ilisimatusaqatigiit piffissami tassani assingusumik iliorlutik proteinimik 18 millioninik pisoqaatigisumik nassaarput. Professor Mikkel Heide Schierup Aarhusip Universitetiani Center for Bioinformatikimeersoq (BiRC) ilisimatusarnerit marluk taakku »pissanganartutut« taavai.

- Nunarsuarmi rekortimik tallimariaammik qaangiineq pikkunavissorpoq, taanna oqarpoq.

- Pissutsit eqqortuuneranni naatsorsuutigisatsinnit proteinit piujuartinneqarluarnerusarput. Ukiut 20 millionit ukiorpassuupput, sananeqaatinillu paasissutissat minnerpaalluunniit taama pisoqaatigisut uumassusillit allanngoriartornerannik paasinninnitsinnut pingaarutilerujussuupput, professori oqarpoq, taannalu nammineq ilisimatusarnerni peqataasimanngilaq, Videnskab.dk-li sinnerlugit taakku atuarpai.

Piffik kiannerpaaq nillernerpaarlu

Amerikamiut ilisimatusarnermi ingerlataanni siissisunit nagguaatsullu ilaqutaannit ujarannguussimasunit arlalinnit, Kenyami Turkanabassinemi nassaaminnit proteinit piiarnerat iluatsinneqarpoq. Proteinit taakku ukiunik 18 millioninik pisoqaassuseqarput. Ilaatigut danskit Globe Institutianit ilisimatusarnermi peqataaffigineqartumi Canadami issittumi sississumi proteinit ilaat suli pisoqaanerusut nassaarineqarput, taakkulu ukiunik 21-24 millioninik pisoqaatigipput.

Naak ilisimatusarnermi tamani maannamut rekordi qaangerneqaraluartoq, taakku nunarsuatsinni piffinnit assigiinngitsorujussuarneerput. Afrikap kangiani Turkan-bassini nunarsuatsinni piffiit kiannerpaat ilaasoq, Canadap issittortaa nillernerpaanut ilaavoq.

Piffiit taakku marluk tamarmik panertuupput, aamaammallu Issittumi pissutsit nillertut molekylinik pisoqarujussuarnik piujuartitsilluarsinnaasuupput.

- DNA nillertumi panertumilu piujuartinneqarluarsinnaaneruvoq, professor Mikkel Heide Schierup oqarpoq. - Proteinit kissartumi taama piujuartilluarneqarsinnaanerat tupaallannartuuvoq, tamannami DNA-mut tunngatillugu illuatungerluinnaaniimmat.

Proteinit kigutit ipaanni illersorneqartut

Ukiuni qulikkaani kingullerni ilisimatusartut molekylinik qangarsuaaneertunit Soorlu DNA-nik proteininillu ujarannguunnernit nassaarnissamut pikkorinneruleriartorput. Tigooraanermilu immikkoortiterinermilu teknologi tunuliaqutaasoq ukiuni tallimani kingullerni annertuumik ineriartunngilaq, Globemi ilisimatusartoq Ryan Sinclair Paterson oqaluttuarpoq.

Teknologi pinnani nassaarfik ilisimatusartunut immikkut paasisaqartitsisuuvoq. Tassalu Canadap avannarpasissuani ujarannguunikunik nassaarfik nillertorujussuaq.

Taamattaarlu nassaaq imminermini – kigutip ipaa – pingaarutilimmik inissisimavoq.

Kigutip ipaani molekylit piujuartinneqarluartarnerat ilisimaneqarpoq. Kigutip ipaa uumasut qimerlullit timaani sananeqaataavoq ninngunerpaaq proteinillu asiujartornerannik kigaallatsitsisutut illersuisuulluni. Peqatigisaanillu Haughton krateri, ujarannguunnermik nassaarfik qeriuaannartuuvoq, tamatumalu proteinip nungujartornera kigaallatsippaa.

- Nassaarneq nunarsuarmi piffinni nillertuni itsarsuaq uumasunik ujarlernermik annertunerulersitsisariaqarpoq, ilisimatusaammik pingaarnermik allaaserinnittoq Ryan Sinclair Paterson oqarpoq.

DNA-tulli pitsaatiginngitsoq

Ingammik’ancient DNA’, tassa DNA itsarsuarnisaq – aamma aDNA-mik taaneqartoq – ilisimatusartut uumassusillit ineriartornerannik ilisimatusarnermi maluginiarneqarnerpaasarpoq. aDNA-lli qaqutikkuinnaq ukiut 1 millionit sinnerlugit piusarnera qaqutigoorpoq. Proteinilli qiviaraanni taakku allarluinnarmi inissisimapput. Tassanimi ukiunut arlaqarnerusunut utertoqarsinnaavoq. Manna tikillugu proteininut tunngasuni ukiunik 4 millioninik pisoqaatigisunut utertoqarsinnaavoq. Taamaammallu rekordip nutaap palæoproteomiki – tassa proteininik pisoqqanik ilisimatusarneq – sammineqartilerpaa.

- Proteinit DNA-nik sananeqaateqarput, peqatigisaanillu 3D-mik sananeqaateqarput, taakkulu DNA-mut sanilliullugu piuinnarsinnaanerulersitsipput, Ryan Sinclair Paterson nassuiaavoq.

Proteinilli aamma killissaqarput, taanna nassuiaavoq. Taakku aDNA-tulli ilisimatusartunut paasisaqartitsisinnaanngillat, taakkumi assersuutigalugu genit allannguutaannik paasissutissanik annertuunik imaqarneq ajorput. Ilisimatusartut proteinit atorlugit uumasoqatigiiaanik tamakkiisumik paasisaqarsinnaanngillat, taamaattoq sorlernik nappaateqartarnerannik paasisaqartitsisinnaapput, killormulluunniit.

- Proteinilli palæontologinut pingaaruteqartupilussuupput, proteinimmi aDNA-mit sivisunerusumik piusinnaapput uumasoqatigiiaallu ilaqutariinnerannik nutaanik paasisaqartitsisinnaapput, Ryan Sinclair Paterson oqarpoq.

Mikkel Heide Schierup proteininik pisoqqanik ilisimatusarnernik, DNA-mit ukiunik amerlanerujussuarnik utertitsisinnaasunik annertuumik neriuuteqarpoq.

- Misileraanerit misissueqqissaarnerillu pitsanngoriaqqinneranni proteinit uumassusillit ineriartornerannik annertuumik nutaanik paasisaqartissinnaagaatigut upperaara, taanna oqarpoq.

Dinosaurinut suli ungaseqaaq

Jurassic Parkimilli filmiliat uterfigitigit.

Proteininik ukiunik 20 millioninik pisoqaatigisunik rekordiliinikkut ilisimatusartut dinosaurit sananeqaataannik immikkoortiterisinnaaneq qaninnerulerpaat?

- Jurassic Park eqqarsaatigeqqajaanarpoq, Ryan Sinclair Paterson oqarpoq.

Ukiunilli 20 millioninik uterneq »qaninngilarluunniit«, taanna erseqqissaavoq.

Dinosaurerit ukiut 65 millionit matuma siorna nungupput.

- Taamaammat suli tamanna inornarpoq, taanna oqarpoq.

Taassumali tamanna angujumaarneripput qularaa. Atortulli imminermisut proteinimik ilisimatusartut atorsinnaasaat DNA-millu ilisimatusartut atorsinnaasaat ‘next-generation’-itulli pitsanngorsarneqarnissaat taamaaliorsinnaanermi pisariaqarpoq.

Tamannalu pitserlugu ilisimatusarneq issittumi piffinnut samminninnerulernissamut atorneqarsinnaavoq.

- Canada Kalaallillu Nunaat qangarsuaq proteininik ujarlernissamut piffiupput. Taakku erlinnartuusiviusinnaapput, taanna oqarpoq.

Professor Mikkel Heide Schierup siunissami suli rekordiliisoqartarnissaa upperaa.

- Rekortit qaangerniartagaapput, taanna oqarpoq.

- Misissugassallu eqqortut, immaqa issittumeersut pigalugit, suli ukiunik arlaqarnerusunik utersinnaavugut.

Ilisimatusarnerit marluk ilisimatusarnermik allaaserinnittarfimmi Naturimi saqqummersinneqarput.