Siniffinni
unissanak eqqissiveqanngilatit naggataagullu nakkaannarlutit. Oqarasuaat
nerriveeqqamiittoq tiguat, kivikkakkulu sinittarfik tamarmi skærmianit
qaammarpoq.
Inngiasullutit qassinngornersoq takuniarsaraat: 01.30.
Anersaarulupputit. Eqeersaatip sianernissaanut sivikinnerulerpoq,
makittussaallutillu.
Ilisarnarpa?
Angissaguit
immaqa eqqumiitsorsuunngilaq, danskimmi ilisimatusaammimi atuagassiami Science
Advancesimi saqqummersinneqartumi paasisimavaat danskit 15 aamma 45 akornanni
ukiullit affangajaat sininniarnermik ajornartorsiuteqartuartut.
Nuna
tamakkerlugu peqqissutsimut nalunaarsuiffinnit paasissutissat danskinit 2,2
millionineersut kinaassusaat ilisarineqarsinnaajunnaarsitat atorlugit
ilisimatuut ilisimatusaammik nutaamik suliaqartut 2010-miit 2021-mut Danmarkimi
15-iniit 45-nut ukiullit sininniarnermik ajornartorsiutaat misissorsimavaat.
- Danskini 15-iniit 45-nut ukiulinni
sininniarnernik ajornartorsiutit nammineerluni nalunaarsukkat
amerlipiloorsimasut takusinnaavavut, Adrian Zucco, Københavnip
ilisimatusarfiani Peqqissutsimut tunngasunut ingerlatsivimmi adjunktiusoq
ilisimatusaammilu pingaarnertut allattoq nassuiaavoq.
Ukiut
quliinnaat ingerlaneranni 34-niit 49
procentimut qaffanneruvoq, assigaalu danskit affangajai sininniarnermik
ajornartorsiuteqartut.
Ilisimatooq tupigusuttoq
Kisitsisaavoq
Ali Amidip, Aarhusip ilisimatusarfiani sinimmut tarnillu pissusaanut
immikkoortortami pisortaasup lektoriusullu Videnskab.dk-mi ilisimatusaammik
atuarsimasup tupigusuutigisaa.
- Misissuinerup inerneranut
apeqqutaalluinnarpoq sininnianermik ajornartorsiuteqarneq qanoq
paasineqarnersoq, sorpassuusinnaappummi.
Misissuinermi
ilisimatuut ilaatigut Den Nationale Sundhedsprofilimit paasissutissanik
aallersimapput, peqataasut aperineqarlutik ullut 14 kingulliit iluanni
sininniarnermik ajornartorsiuteqarsimanersut. Akissutissatut pingasunik
periarfissaqarput:
- Aap, nalinginnaalluinnartumik
- Aap, immannguaq
- Naagga
Ali Amidip
erseqqissarpaa ilisimatuut misissuinerminni qanoq killiliisimanersut
ersernerluttoq. Assersuutigalugu ulluni kingullerni 14-ini sininniarnermik
ajornartorsiuteqalaartoqarsimasarpa, inerniliisoqassappat sininniarnermik
ajornartorsiuteqartoqartoq?
- Isumaqarpunga taama inerniliinissaq
ajornanngippallaartoq, oqarpoq.
- Ima aperiinnaruit: ’Sapaatit
akunnerini marlunni kingullerni sininniarnermik ajornartorsiuteqarsimavit?’ –
taava amerlasuut anngaassapput, kisitsillu qaffasissaqaaq.
Sinimmik misissuinerit allat assigigai
Aarhusip
ilisimatusarfiani nakorsaatinik misissuinermut immikkoortortami ilisimatooq
Christine Parsons oqarpoq, sininniarnermik ajornartorsiuteqartutut
nammineerluni nalunaarnermut kisitsisit Danmarkimuinnaq atuutinngitsut.
- Nammineerluni nalunaarsuititsilluni
misissuinernit allanit kisitsisit aamma qaffasipput. Misissuinermi 10.000-init
amerlanerusut peqataaffigisaani paasineqarpoq, USA-mi 56 procentit, Europap
kitaani 31 procentit Japanimilu 23 procentit sininniarnermik ajornartorsiuteqartut
nalunaarsuipput, oqaluttuarpoq.
Tamatuma
saniatigut sininniarnermik ajornartorsiutit ’nalinginnaasut’
immikkoortinneqartariaqarput, ajornartorsiutillu ima ajornartorsiutaatigisut
ilumut ajornartorsiutivittut isigineqartariaqarlutik.
- Aperigumma tamatigut sinik
pisariaqartitara pisarneriga akissaanga naggammik. Imaanngilarli tamanna
sinittariaatsimut akornutaasoq, Christine Parsons oqarpoq.
Taamaattumik
pingaartuuvortaaq sininniarnermik ajornartorsiuteqarnitsinnit
akornuteqarnissarput.
-
Sinilluarsimaneq tassaaginnanngilaq unnuat tamaasa akunnerni 7,5-ini sininneq.
Ilaanni sinnarluttoqarsinnaasarpoq sulilu peqqissumik sinittariaaseqartutut
isigineqarluni.
Sinik timimut sianissutsimullu atavoq
Danskit
sinnarlunnerannut peqqutaasut suunersut misissuinermi
inerniliiffigineqanngillat. Pingaarnertut allaaserinnittup Adrian Zuccop
tikkuarpaa siusinnerusukkut ilisimatusarnerit takutikkaat innalersinnani
oqarasuaatit angallattakkat atornerat sininnissamut akornutaasartoq.
Isumaqanngilarli
piffissaagallartillugu mobiilit qaminnerinnaatigut sininnernik ajornartorsiutit
aaqqinneqarsinnaasut. Peqqutaasoq ataasiinnaanngilaq assigiinngitsorpassuilli
imminnut sunneeqatigiinnerat pineqarluni.
- Ingammik inersimasut inuusuttut
akornanni inuit sininniarnermik ajornartorsiuteqartut amerlipiloorsimasut
takuarput, tamannalu inuiaqatigiinni tatineqarnerulernermut attuumasinnaavoq.
Sinittariaaseq sunnersinnaavaa.
Ali Amidi
naapertorlugu inooriaaseq, tatineqarneq sulinerlu peqqutaasinnaapput,
arlalitsigut sinittarneq sunnerneqartarmat timikkut tarnikkulluunniit
iluaallioraanni.
Nassuiaavoq
sinik nammineq ingerlaartumik pisartoq, pisariaqarlunilu timikkut
eqqarsaatinilu eqqissisimanissaq.
- Eqqarsaaterpassuaqaruit,
uippakajaarlutit, anniaateqarlutit imaluunniit nappaateqarlutit tamanna
sinnarlutsitsisarpoq. Sinilluassagaanni qaratsami
oqimaaqatigiittoqartariaqarpoq.
Taamaattumik
Christine Parsons aamma isumaqarpoq ajornartorsiutaasoq sininnissap
sammivallaarnissaa, tassaammat nammineq aqussinnaanngisarput.
- Inuit aqussinnaanngisaminnik
isumaliuteqarpallaarnissaat kissaatiginngilarput. Sinik timigissarnertut
inngilaq imminut piumaffiginerulaaginnartoqarluni. Sinissagaanni aamma
iperaasariaqarpoq.
Timit naalaaruk
Pingaarnertut
allaaserisaqartup Adrian Zuccop erseqqissarpaa ullut ilaanni
sinnarlussinnaasarneq nalinginnaalluinnarmat namminerminilu ulorianaateqarani.
- Sininnerli timikkut tarnikkullu
peqqisseqqinnissamut timip iliuuserisinnaasaasa pingaarnersaraat. Tarnikkut
ajuutilinni sininnerlunneq takussaagajuppoq, assersuutigalugulu aamma
sulisinnaassuseq misigissutsinillu aqutsisinnaaneq sunnertarlugit. Taamaattumik
pimoorussinissaq pingaartuuvoq, oqarpoq.
Taamaattumik
aamma isumaqarpoq misissuinermi tikkuussisoqartoq sininniarnermik
ajornartorsiuteqarnerup misissuiffiginissaanut. Assersuutigalugu
inuiaqatigiinnut tunngasoq ajornartorsiummik ajorseriartitsisoq.
Ali Amidip
tikkuarpaa pisariaqartoq inuiaqatigiittut pitsaaliuinerup isiginiarnerinissaa.
-
Sorpassuupput innuttaasunut qaammarsaataasinnaasut. Assersuutigalugu sooq
siusippallaakkut innartoqartassanngitsoq, qaamaneq sinimmut qanoq
sunniuteqartarnersoq, peqqinnartumillu sinittariaaseqarneq suunersoq.
Sininniarnermilli
ajornartorsiutit oqaluuseriuarutsigit ima pisoqarsinnaavoq inuit
sinittariaatsiminnik isumakuluuteqalersut, tamannalu namminermini
ajornartorsiortitsilersinnaavoq, Christine Parsons oqarpoq.
- Ajornartorsiut pilersarpoq
sinittariaaseq isumakuluutigineqaleraangat. Sinik toqqaannartumik
aqunneqarsinnaanngilaq, aqunniarsarineralu ilumut sininniarnermik
ajornartorsiummik ajorseriartitsisinnaavoq.
Peqqissutsimut
aqutsisoqarfik najoqqutassiorsimavoq qanoq annertutigisumik sinittarnissamut,
maleqqissaarniaannarnaguli maluginiartariaqarpoq qasuersimasutut misiginerluni,
Ali Amidi isumaqarpoq.
- Iteraangavit ajunngitsutut
misigisarpit? Ulluinnarni ingerlasinnaavit? Naammattumik inissisimavit?
