NAMMINIILIVINNISSAQ
Siumup Namminersorluni oqartussaanermut inatsimmi § 21 atuutsikkusuppaa
Kuno Fencker: - Inatsisit tunngaviusussat naalagaaffinngornissamut utaqqisinneqartariaqarput
Kuno Fenckerip namminiilivinnissamut isumalioqatigiissitamik qallunaanik/kalaallinillu ilaasortalimmik pilersitsisoqarnissaanik aalajangiiffigisassatut siunnersuutaa apriilip 24-anni siullermeerlugu maajillu 25-anni aappassaaneerlugu oqallisigineqassaaq.
Leiff Josefsen
Inatsisartuni Inatsisinut Ataatsimiititaliap
namminiilivinnissamut naalakkersuisoq Siumumeersoq Vivian Motzfeldt sapaatip
akunnerani matumani ammasumik isumasioqatiginiarlugu aggersarpaa, tassa
Inatsisinut Tunngaviusussanut Isumalioqatigiissitap Inatsisinut Tunngaviusussanut siunnersuutaanut
atatillugu.
Inatsisit tunngaviusussatut
siunnersuutigineqartut suliareqqinneqarnissaannut atatillugu, innuttaasut
akuutinneqarnissaat, Vivian Motzfeldtip 2023-mi Inatsisartut ukiakkut
ataatsimiinneranni aalajangiisuulluinnartutut taavaa. Inatsisit
atuutsinneqarnerannut ataatsimiititaliap innuttaasunik akuutitsinissamut
atatillugu siunnersuutigineqartup imarisaanik piffissaliunneqartussanullu
pilersaarutinik itisilerititsinissaq kissaatigineqarpoq.
PISARTAGAQARTUNUT
Allaaserisaq una Nutaarsiassaqartitsivimmi aviisit naqitat ilaanni allaaserisaavoq.
Allaaserisat pisartagaqartunit siunissami taamaallaat atuarneqarsinnaajumaassapput.
Atuarluarna.
Inatsisilli Tunngaviusussat, aamma naak
innuttaasunik taasisitsinikkut akuerineqarsimagaluarpataluunniit Nunatta
namminiilivinnissaanut aalajangiisuunavianngillat. Aalajangiisussarli
tassaalluni Namminersorluni Oqartussaanermut inatsisip § 21-a taaguuteqartoq
”Nunatta namminiilivinnissaanut aqqutissaq” (Paasisat takukkit).
Paragrafi taanna sisamanik alloriarfissaqarpoq, tamatumani Danmarkimi
naalakkersuisut aamma Naalakkersuisut Nunatta namminiilivinnissaanut
suliassanut, politikikkut aningaasaqarnikkullu atugassarititaasussanut
isumaqatigiissuteqassallutik, innuttaasunik taasisitsinikkut
akuersissutigineqaqqaartussamik. Aatsaat tamanna pereerpat Nunarput
namminiilivissinnaavoq. Taamaattumik Siumup Inatsisinut ataatsimiititaliamut ilaasortaatitaata Kuno
Fenckerip inatsisit tunngaviusussat naammasseqqaarnissaat
utaqqeqqaarusunngilaa:
– Namminersorluni Oqartussaanerup atuutilerneranit ukiut 15-it
qaangiunneranni namminiilivinnissamut aalajangiisuusumik
alloriartoqartariaqalerpoq, tamannami Namminersorneq pillugu Inatsimmi § 21-mi
allaaserineqarmat, Kuno Fencker Sermitsiamut oqarpoq.
Namminersorneq pillugu inatsimmi pineqartoq tassaavoq, Danmarkimi
naalakkersuisut aamma Naalakkersuisut isumaqatigiinniarnissaat, Kuno
Fenckerilli Inatsisartut upernaakkut ataatsimiinnissaanni, apriilip tallimaanni
aallartittussami siunnersuutiginiarpaa, tamanna pillugu sulineq
isumalioqatigiissitami qallunaat kalaallillu politikeriinit
peqataaffigineqartumi ingerlanneqassasoq.
Landsrådep 70-ikkunni aamma Inatsisartut 00-ikkunni Danmarkimi naalakkersuisut
toqqaannartumik saaffigaat, isumalioqatigiissitanik marluusunik, tassa 1979-imi
Namminersornerulernermik aamma 2009-mi Namminersorluni Oqartussaanermik
pilersitsinissanik suliaqartussanik pilersitsisoqarnissaa siunnerfigalugu. Innuttaasunik aatsaat taasisitsisoqarluni inatsisissatut siunnersuummik
naammassereersumik saqqummiussisoqareerneratigut, qinersisartut taamaalillutik
inatsisissatut siunnersuutigineqartut imarisassaannik kingunerisassaannillu
ilisimasassaqarluarniassammata.
Malugiuk
Aviisimut ilanngussassanut tunniussiffissaq kingulleq sioqqutitsiarlugu Inatsisinut ataatsimiititaliap siulittaasua Anders Olsen ilisimatitsivoq, namminiilivinnissamut naalakkersuisumik Vivian Motzfeldtimik isumasioqateqarnissaraluaq taamaatiinnarneqartoq, kingusinnerusukkulli pisussanngortinneqarluni.
Namminersorluni Oqartussaanermut inatsimmi § 21-mi imm. 1-imi
aalajangersarneqarpoq, Nunatta namminiilivinnissaa inuiannit kalaallinit
aalajangiiffigineqassasoq, Namminersornerli pillugu Isumalioqatigiissitamit
00-ikkunni isumaqartoqarluni kalaallit namminneq nassuiagassarigaat innuttaasut politikerinut
qanoq piginnaatitsissanersut.
Kuno Fenckerip siunnersuutigaa, Namminersornerulernermut aamma Namminersorluni
Oqartussaanermut periuserineqarsimasut assigalugit, Inatsisartut
inuiaqatigiinnut kalaallinut sinniisutut Naalakkersuisut piginnaatissagaat
Danmarkimi naalakkersuisunut attaveqassasut, namminiilivinnissamut
isumalioqatigiissitamik pilersitsinissaq siunertaralugu. Tassa taamaalilluni
isumaqatigiinniarnissat aallartinnissaat pillugit innuttaasunik
taasisitsisoqassanngilaq, isumaqatigiinniarnerilli inernerat
taasissutigitinneqassalluni.
Naalagaaffinngornissaq anguniagaasoq
Namminiilivinnissaq ukiuni makkunani politikerinit innuttaasunillu
oqallisigineqarluarpoq, taamaattorli Danmarkimi naalakkersuisut aamma
Naalakkersuisut inaarutaasumik isumaqatigiissuteqartinnagit namminiilivinnissaq
Nunatsinnut innuttaasunullu ataasiakkaanut qanoq kinguneqarumaarnersoq
kialuunniit ilisimanngilaa. Oqallinnermi ilisimasat piviusut pivallaarnagit
misigissutsit aallaaviunerusarput.
– Qallunaat/kalaallit namminiilivinnissamut isumalioqatigiissitaata suut
angussanerai naatsorsuutigaajuk?
– Siumup avissaarnissaq anguniagarinngilaa, tassaallunili naalagaaffimmik
pilersitsinissaq, Nunarput taamaalilluni politikikkut tamakkiisumik
kiffaanngissuseqarluni akisussaaffeqarlunilu nunanik sanilitsinnik
kangitsinniittunik kititsinniittunillu nunarsuarmiunillu allanik
suleqateqarsinnaaniassammat, Kuno Fencker oqarpoq.
– Taamaattumik isumalioqatigiissitap Nunatta Danmarkillu ullutsinnut
naleqquttumik inuinnaallu naalakkersueqataanerat naapertorlugu
suleqatigiissuteqarnissartik sulissutigisariaqarpaat, tassa tamanna nunanut
pineqartunut marluusunut inuinullu naleqqunnerpaassappat. Tamatumali qanoq
inerneqarsinnaanera aamma periarfissat tamaasa oqaatigissallugit maanna
siusippallaarpoq, partiimmi tamarmik tikkuagaat tamarmik
sammineqartariaqaramik: Naalagaaffittut kisimiilluni oqaasissaqarneq,
qilersorsimanngitsumik naalagaaffimmik suleqateqarneq, Atlantikup avannaani
naalagaaffiit ataatsimoorfiat, naalagaaffeqatigiit avissaarnerisa kingorna
suleqatigiinnissaq, ataatsimut kunngeqatigiinnissaq, naalagaaffeqatigiinnissaq
2.0 – immaqalu allarluinnarmik.
Nunatta namminiilivinnissaminut aqqutissaa
Namminersorluni Oqartussaanermut
inatsimmi § 21:
Imm. 1. Kalaallit Nunaata namminiilivinnissaanik aalajangerneq inuiaat
kalaallit aalajangernerannik tunngaveqassaaq.
Imm. 2. Imm. 1-imi pineqartutut ittumik
aalajangiisoqarpat, Kalaallit Nunaata namminiilivinnissaa
piviusunngortinniarlugu Naalakkersuisut aamma Danmarkimi naalakkersuisut
akornanni isumaqatigiinniarnerit aallartinneqassapput.
Imm. 3. Naalakkersuisut Danmarkimilu
naalakkersuisut Kalaallit Nunaata namminiilivinnissaata
piviusunngortinnissaanik isumaqatigiissutaat pissaaq Inatsisartut
akuersinerannik tunngaveqartumik aamma Kalaallit Nunaanni innuttaasunik
taasisitsinikkut akuerineqassalluni. Aammattaaq taamatut
isumaqatigiissuteqarneq Folketingip akuersineratigut pissaaq.
Imm. 4. Kalaallit Nunaata
namminiilivinnerata kingunerissavaa Kalaallit Nunaata imminut naalagaaffittut
oqartussaaffigilernera.
Namminersorneq pillugu inatsit juunip
21-anni 2009-meersoq.
– Ukiuni 303-ni ataatsimut oqaluttuarisaanerput ataqqigatsigu, Danmark
suleqatigalugu namminiilivinnissamut periarfissat misissoqqaartariaqarpavut,
kisiannili suleqatigiinnissamut periarfissat allat mattunnagit. Nunarsuarmi
allanngorartuartumi periarfissat maannakkut atuuttut misissornissaat Kalaallit
Nunaannut pingaaruteqarnerpaavoq – aamma namminiilivinnerup kingorna nunanik
allanik suliniaqatigiiffinnillu suleqateqarnermi oqaasissaqarfinnik
annaasaqaraluaraanniluunniit, soorlumi tamanna Danmarkip EU-llu akornanni takoreeripput.
– Kalaallit Nunaannut naammaginartumik
angusaqarnissamut periarfissat qanoq nalilerpigit?
– Isumaqatiginninniarnerni aallaaviusoq
qujanartumik ersarissumik nassuiarneqarsimavoq: Qallunaat/kalaallit
namminersorneq pillugu isumalioqatigiissitaata 2008-mi isumaliutissiissummini
allappaa, Danmarkip Kalaallit Nunaatalu isumaqatiginninniarnerat isumaqarluartumik
ingerlanneqassasoq, illuatungeriit imminnut naleqqussarniarlutik
ilungersorneranni, Kuno Fencker oqarpoq.
Namminiilivinneq siulliuteriarlugu
inatsisit tunngaviusussat tulliullugit
Inatsisinut ataatsimiititaliap naalakkersuisunullu ilaasortap sapaatip
akunnerani matumani ammasumik isumasioqatigiinnerat uterfigeqqeriartigu.
– Inatsisinik tunngaviusussanik suliaqarneq aamma namminiilivinnissamut
isumalioqatigiissitaq imminnut aporaatissanngillat?
– Naalagaaffinngortussamik pilersitsineq
inatsisinut tunngaviusussanut ilanngunneqassaaq, taamaattumik inatsisissat
tunngaviusussat pillugit innuttaasunik taasititsinissaq sioqqullugu
namminiilivinnissaq pillugu innuttaasunik taasisitsinissaq tulleriinnilerneqartussaavoq. Tamannali tunngaviusumik inatsisissaq pillugu innuttaasunik
paasissutissiiuarnissatsinnut peqataatitsiuarnissatsinnullu
akornutaassanngilaq, taannami inatsisissatut tunngaviusussatut siunnersuutaavoq
inaarutaasumik suliaanani, Kuno Fencker oqarpoq.
Tamatumunnga atatillugu
ilimagineqarsinnaasutut, kingusinnerpaamik apriilimi 2025-mi Inatsisartunut
qinersisoqassaaq. Innuttaasunik akuutitsineq qinigaaffiup tulliuttup
aallartinnera ilanngullugu, nutaamik katitigaanikkut pissaaq – aamma immaqa
Naalakkersuisuni Inatsisartunilu nutaamik pingaarnersiuisoqassalluni.
Inatsisinut ataatsimiititaliamut
ilaasortaapput Siumumeersut Anders Olsen (siulittaasoq) aamma Kuno Fencker,
Naleqqameersoq Emanuel Nûko (siulittaasup tullia) aamma Inuit
Ataqatigiinneersut Asii Chemnitz Narup aamma Harald Bianco.