Tunuliaqutara tulluusimaarutigeqaara

Ujammiugaq Engell, 39-nik ukiulik. Katersugaasivimmi pisortaq.

Inuuneq/kalaaliuneq ilinnut qanoq isumaqarpa?

- Nuummiuiuvunga, tassami Nuummi inunngorlungalu sananeqaatikkut akuleriimmik tunuliaqutaqarpunga – tunuliaqutaralu tulluusimaarutigeqaara. Inuuneq uannut aallaaveqarnermut tunngavoq — illoqarfimmit pinngortitamiillu, annermilli inunniit aallaaveqarneq. Inuttut ”affaananga” ilivitsutulli imminut isigissallunga inuusuttuaraallungali ilikkarpara; taamaammat Inuuneq uannut imminut suminngaanneernermillu ilisimanninnermut tunngavoq. Naleqartitatut isigaara: imminuinnaq pinnani ataatsimoorneq, ikiuiumatussuseq, akersuukkaluarluni quiasaarsinnaaneq, nipaatsumillu uteriitsuuneq issinneranik pissutsillu ajornakusoornerannik aniguisitsisartoq.

Inuit kulturiat ilinnut suua?

- Inuit kulturiat uannut siullertut nukissaallunilu, nassaarsiullaqqissusaallunilu ataatsimoorluta inuunitsinni kissalaarneruvoq. Tamanna kaffillertuni malugisarpara, tikilluaqquseriaaserput — pisariaqartitsisoqarpat puugutassaqartuaannarlunilu, tippeqartuaannarlunilu saaffissaqartuaannarpoq. Isumassuisuuvugut: avitseqatigiillutalu, inuunermi aqqusaagaqarnermi ikioqatigiillutalu sorujussuanngortitsinngikkaluarluta qanilaartumilli immitsinnut persuarsiutigisarpugut. Qanilaartuugatta quiasaarsinnaallutalu ilungersunartumik aqqusaagaqaraangatta aniguisinnaasarpugut. Siuaasagut avatangiisini namminersorfiusariaqartuni inuupput, uumaniaraannilu eqqarsarluaqqissaarluni sakkussat annikitsuinnaat atorneqartariaqarput. Nalimmassarsinnaassuseq taanna suli pigaarput. Siunnerfik allanngortinngikkaluarlugu aqqutissarput allanngortissinnaagipput tulluusimaarutigaara: Nunarsuaq avatangiiserput allanngoriartoraluartoq sorlaqarfigut attatiinnarlugit nutaamik aqqutissiorpugut.  

Inuiaqatinnut qanoq atassuteqarlutit misigisarpit?

- Oqaluttuarisaaneq pillugu sulialittut ulluinnarnilu inooqataanikkut inuiaqatinnut kulturinnullu atassuteqarpunga.  

1700-kkunni oqaluttuamit assaannarmik allaqqissaakkamiit ulluinnarni inuunermut tunngasunik takussutissaqartunit puiaasaq Nuuk Imeq-meersuusinnaavoq. Karsit, biilinut normut atortullu suliarisarlugillu, utoqqaat eqqaamasai pillugit oqaloqatigisarakkit sooq annikitsuaqqalluunniit oqaluttuassartaqarnerat atuartunut oqaluttuarisarpakka. Tamakku tamaasa atorlugit suminngaanneernitsinnik aamma sooq pingaaruteqarnerannik paasinnittarpunga. Suliaannaanngillat; akisussaaffiullunilu nuannersuuvoq — ingerlateqqinneqarniassammata pigisatsinnik oqaluttuaatitsinnillu paarsineq.

Atassuterput katersugaasiviup avataani aamma taama sakkortutigisumik misigisarpara. Imanikkoorninni (Nuummi aqqusineq, aaqq.) ikinngutit, nalunngisat suleqatillu naapillugit ilassiortarnerat nuannaraara. Sumiiffimmi (ajunngitsuni ajortunillu) ‘kikkut tamarmik imminnut ilisarisimaffianni’ inuuneq ilatsinnut oqitsuinnaanngitsoq nalunngilara, uannulli tamanna angerlarsimanertut misigititsisarpoq. Qanigisariinneq immitsinnullu eqqummaariffigineq - tamanna inuiaqatinnut, kulturitsinnullu ullut tamarluinnaasa atassuteqarnertut misigisarpara

Inuulluni suna unammillernarsinnaava?

- Unammillernartut avataaneersut ullumikkut atukkatta saniatigut ataaseq aalajangiilluinnartutut isigisarpara: 1900-kkunniit maannamut oqaluttuarisaanitsinnik ilisimasaqarpallaannginneq. Oqaluttuarisaanitta ilarujussua allanit allataasimallunilu, immikkoortiterneqarsimallunilu siammarterneqarsimavoq – amerlanertigut allat isiginnittaasiat pingaarnersiuinerallu tunngavigalugit – taamaammallu tamanut eqqortumik saqqummiunneqarsimanani. Oqaluttuartut siammarsimappata, oqaatsit ulluinnatsinnut naleqqutinngippata isiginnittaaserlu uagut nammineq misilittakkatsinnit aallaaveqanngippat oqaluttuaq tarrarsorfiusinnaanani "tusagaannanngussaaq". 

Oqaluttuarisaanitsinnut nutaajunerusumut siammasissumik piginnittuunngikkutta oqaluttuat akerlilerneqanngitsoorsinnaammata annikitsualuttai annaaratarsinnaavagut: najukkani oqaluttuat, ulluinnarni allannguutit eqqartungaarneqarneq ajortut, arnat, meeqqat sulisartullu oqaluttuaat – tamarmik ullumikkut qanoq ittuunitsinnut nassuiaataapput. 1900-kkunni allannguutit soorlu illoqarfeqalernerit, atuarfiit pillugit politikkeqalernerit, inuussutissarsiornermi allannguutit kulturillu naapinneri pissutigalugit ullutsinni oqallinnerit paasiuminaassigaluttuinnarlutillu siunissaq pillugu silatusaartusaartumik aalajangiiuminaassigaluttuinnarpoq.

Uanga isumaga malillugu nammineq oqaluttuartuulernissaq aaqqiissutaavoq: Nammineq oqaatsivut atorlugit paasissutissanik katersuillutalu avitseqatigiinnissarput, utoqqaat eqqaamasaat inuusuttullu isiginnittaasiat inimut ataatsimut katersorlugit, toqqorsiviillu atuarfimmi, katersugaasivimmi, illoqarfiup immikkoortuani imaluunniit kaffillerfimmi qanittutut misinnarlutik atorneqarsinnaalersinneqarnissaat. Nammineq allannerujartortilluta, atuarnerujartortilluta oqaluttuarisaanitsinnillu oqaluttuareqqiisartilluta nukittunerulertarpugut. Avatangiisitsinnit tatineqarnermut akiuunniaannarnata aammali kinaanerput sumut ingerlanissarpullu pillugit qamuuna oqaloqatigiissuteqartarnitsigut.