Erneriit Kalaallit Nunaata ukiuni 100-ni oqaluttuarisaanera pillugu allattut

Igalaami kalaallit erfalasorujussuannit tikilluaqquneqarpunga. Sjællandip avannaani illuinnaat aqqusernanni ukiuni 100-ni kalaallit oqaluttuassartaat toqqortarineqarpoq.

Aappariit Susanne aamma Ole Jacobip kissalaartumik tikilluaqquaannga. Ininut najoruminartunut Kalaallit Nunaannit qalipakkanik ulikkaartunut, teqeqqumi qilalukkap tuugaalimmut, Maamorilimmiit marmorimik qallikkamik nerriveeralimmut isertippaannga. 91-sinik ukiullip Ole Jacobip assassuata nukittuumik assamminnerata 15-inik ukioqarluni Diskomi nerisarfimmi ikiortaaneranik eqqaasippaanga. Meriaanik anartarfinnilu saliineq aasaanerani feeriarnermi anaanani ataatanilu Ilulissaniittut takunissaannut periarfissatuaavoq.

Danmarkimi atuarfimmit Kalaallit Nunaannut angerlarnissamut akeqanngitsumik billetissaqanngilaq. Ukiorlu allortarlugu – aqqutit apeqqutaallutik – sapaatip akunnialuinik sivisutigisumik angerlarsinnaasarpoq.

Ole Jacobip ilaqutaasalu Atlantikip avannaani anorersuit malissiorfiusut Nunallu isuata eqqaani anorersuit misigisarsimavaat.

Ole qulinik ukioqarluni najani arfineq pingasunik ukiulik peqatigalugu umiarsuarmik orsugiammik usisumut ilaallutik sorsuunnersuit aappaanni Amerikaliartinneqarpoq – tamannali kingusinnerusukkut uterfigissavarput.

Ullorsiutit

Angutaa Hans Jacobi 1926-mi ukioq ataaseq kalaallisut piginnaasanillu allanik Grønlands Styrelsimi (kingorna Kalaallit Nunaannut ministereqarfinngortumi) – taamanikkut nunarsuarmi qeqertat annersaannit Københavnimit sukannersumik aqutsisumi - ilinniareerluni KGH-mi assistentinngussalluni 1926-mi Atlantikoq umiarsumik ikaarpaa.

Ernerata Ole Jacobip quliliinissaa sioqqullugu ilaqutariit tallimariarlutik illoqarfimmit illoqarfimmut allamut nuupput. Danskisut kalaallisullu KGH-mi atorfeqartutut illoqarfiit assigiinngitsut akornannut nuttartinneqarneq naammagittarfigineqartariaqarpoq – sumullu nuunnissamut nammineq sunniuteqartoqarsinnaaneq ajorpoq. Styrelsip suna tamaat aalajangertarpaa.

Nunasiaasimanerup kingorna iluliarpassuit sermersuarmit kaanngareersimalerput. Namminersornerulluni oqartussaaneq namminersorlunilu oqartussaaneq atulersinneqarput. Ole Jacobi angummisulli Kalaallit Nunaannik soqutiginnilerpoq. Issittumi ingeniørinngorniarsinnaanermut suliniuteqartunut ilaavoq.

Ataataq erneralu ullorsiutinut allattuilluartuupput. Kalaallit Nunaanni ilaatigooriarluni sikumi saattumi navialisarluni inuuneq allanngorartoq pillugu taaku eqqaamasalikkersaarutaat To Generationer i Grønland (Kinguaariit marluk Kalaallit Nunaanni aaqq.), saqqummeqqammerpoq.

Uppernarsaaneq

Ole Jacobi avannaanni asimioqarfeerannguani Appani inunngorpoq. Asimioqarfinnguaq eqqissisimanartoq ilaqutariit tikilluaqquneqarfigilluagaat. Tassanilu aamma puuluki – Danmarkimit umiarsuakkut nassiussap – Hans Jacobip naggataagut juulliutissatut toquttagaata inuulluataarfigisartagaat.

Nunasiaatigineqartumili ullut amiilaarnartut alianartullu aamma tuuttarput. Asimioqarfiup piniartuisa ilaat inuusuttoq kinnguvoq, tamanillu aliasuutaaqisumik qajaavoq. Niuertoq Hans Jacobip kingoraagassaa sianiumminik qasusoorpoq, Appanillu aallarnissani nalunaaquttap akunnialuinnanngortoq imminut toquppoq.

- Pisut alianaqaat. Anartarfimmi imminut qimippoq, taamaaliorneranullu kalaallimik Styrelsip peqqussutai malillugit katissinnaanngisamik aappaqarnera patsisaagunarpoq, Ole Jacobi oqaluttuarpoq. Angutaa Hans Jacobi ukiut 100 matuma siorna Kalaallit Nunaannut aallannginnermini Københavnimi allaffiup pisortaata allaffianukarluni persuarsiornartumik pappiaqqamut ”Inngilit oqariartuutaannik” taagorneqartumut atsioqqaartussaavoq. ”Tamatigut ingammik nunap inoqqaavinut unneqqarissumik pissuserissumillu ileqqoqassaanga”…”Taamatullu aamma inuinnartut ataqqinassusilimmik ileqqorissaartumillu inuussaanga, taamaaliornikkut imigassamik atornerluissananga, nunallu inoqqaavisa arnartaannik kanngunartuliornanga allatulluunniit tusaamaneqarninnik, atorfimma tatigisaaffiusup attannissaanut pisariaqartutut nassuerutigisannut ajoqusiinanga inuussallunga”.

Niuertuusimasup alianaqisumik inuunerminik naggasiinerata, nunaqavissut arlaannaataluunniit illumut iserumajunnaarnerat kinguneraa, taakkumi isumaqarput taanna taqqamani aliortuanngortoq.

Juumooli Karen Zethsen Ole inunngortussanngormat sapiitsuliorluni illumut iserpoq. Niuertoqarfiup kiffai ernisussiornissaminut kaffiliornissaminullu tasermut imertartippai. Suut tamarmik ajunngitsumik ingerlapput. Nukappiaraq peqqissoq inuuvoq, ataataatalu juumooq isigisaqarsinnaaqqullugu orsumik qulleq najummivaa.

Qulinik ukioqarluni USA-liartoq

Naallu ilaqutariit Jacobikkut KGH-mi atorfillit allat assigalugit Maamorilimmit Qaqortumut, Nuummut Ilulissanullu nooqattaartaraluarlutik, taamaattoq meeraanermi inuuneq nuannersoq atorpaat.

- Kalaallit Nunaat meeqqanut inuulluataarfivissuuvoq. Sumi tamaani meeqqat allat killeqanngitsumik pinnguaqatigisarpagut. Nakkutigineqarpiarneq ajorpugut, Ole Jacobi eqqaamasalikkersaarpoq.

Sorsuunnersuit aappaanni Danmarkimut attaveqarneq kipineqarpoq. Pisiniarfiup nioqqutissai tamarmik USA-mit pineqartarput, taakkulu orsugiammik akilerneqartarput.

Tyskit aqqartartui aluminiumik Amerikamiut timmisartuini pinngitsoorneqarsinnaanngitsumik assartuinerni navianartuni qamasarput. Umiarsuaq Hans Egede 1942-mi orsugiammik usisoq tyskit kivisippaat. 23-t toqupput, taakkununngalu kalaallit inuusuttut sisamat toqoqataapput.

Naak umiarsuarmik angalaneq navianaraluaqisoq, Hans Jacobip ernini Ole qulinik ukiulik, najaalu Hanne arfineq pingasunik ukiulik umiarsuarmut orsugiammik usisumut ilaatigullu USA-mut atuariartortippai. Ikinngutiminni najugaqarput, ilaqutariit danskit pingasunik meerallit. Aalajangerneq ullumikkut eqqarsaatigalugu eqqumiiginarsinnaasoq.

- Hannelu akuttunngitsumik sooq angajoqqaatta taama mikitigisugut, umiartorfiullu taama navianartiginerani USA-liartinneraatigut oqaloqatigiissutigisarparput. Tamatumunngali anaanatta sakiallunnera peqqutaagunarpoq. Piffissap annersaa innangaannartarpoq, Ole Jacobi oqaluttuarpoq, taassumalu USA-miinnini nuannarisorujussuuaa angerlarsernanilu.

- USA-liassalluta Norgimiut umiarsuaannut ikigatta, umiarsuup naalagaata puttaqutit sumiinnernik takutippaatigut. Inutsialassuuvoq nuannarilluagarput. Angajoqqaavulli pillugit ajutuussagutta annanniutinut assigiinngitsunut ikissasugut oqaluttuuppaatigut, taamaalimmallu najaga qissaserpoq, Ole Jacobi eqqaamasalikkersaarpoq.

- USA alianaatsorsuusoq isumaqarpunga. Qullerpassuaqarpoq! Qulliit innaallagiatortut! Tamakku Kalaallit Nunaanni sungiusimanngilagut. Niviarsiaqqat atuaqatikka pinneqaat. Pinnersarsimapput, kingornalu Danmarkimi naapittakkattulli terissatut qasertutut isikkoqanngillat.

- Meeqqat ullumikkutulli biilit aquanni issiaannartunit uummaarinnipilussuupput. Amerikami nunarsuarmut allaanerulluinnartumut pulavugut. Hannilu atuarfipput ataatsimi atuarpugut, atuarfik kiffaanngissusilik pitsaasorlu.

- Taamanikkut danskit kalaallillu atorfilittat meeqqamik qulinik ukioqalerneranni Danmarkimut atuariartortitsisarnerat nalinginnaasuuvoq. Tamannali sorsunneq pissutaalluni ajornarpoq. Meeqqat Danmarkimi ilinniagaqaleraangamik Kalaallit Nunaannut utersinnaasarput atorfigissaartunngorlutillu. Taamanikkut eqqarsariartaaseq taamaappoq. Tamannalu ”Eksperimentet”-imi eqqarsaataavoq – meeqqat nalinginnaasut piniartunik uillarnernillu angajoqqaallit Danmarkimi ilinniagaqartilernissaat. Ajoraluartumilli tamanna pitsaasumik kinguneqanngilaq.

Kutaa ataata. Ataata inuulluarit

Ukiup ataatsip qaangiunnerani Ole Jacobi najaalu kalaallit Nunaannut uteramik, Ivittuuni ataataminnit niuffiorneqarput. Takorniornerli sivikippoq – nalunaaquttammi akunnerinik marluinnarnik sivisussuseqarpoq. Taava Angutaat umiarsuarmut Qaqortuliartumut ikivoq. Inuulluarit!

Ole Sorø Akademimi atuartunngussalluni Danmarkiliartussaavoq. TAssanilu kalaallit atuartut allat aamma atuarput. Ikinngutini kingusinnerusukkut palasinngortoq Jens-Christian Chemnitz, qujanaqisumik ineqatigaa. Kostskolemi ilinniartitsisut pikkoreqaat. Sukujunnulli isattartillunilu pillarneqartarneq ulluinnarsiutaavoq. Danskit atuartut feeriarlutilluunniit sapaatit akunnerinik naanersioriartoraangata, kalaallit atuartut atuarfimmiiginnarlutilluunnit angajoqqaarsiaminni alianaarsaartarput.

Magnus Jensen, Grønlands Styrelsimi vicedirektøri, nulialu Maren immikkuullarilluinnartuupput. Ole Jacobilu ”Anaana Maren”-imik asannilluni imminerminik kalaallinillu meeqqanik allanik isumattuisumik oqaluttuaraangami qullilisarpoq. Oqaareernittut Ole taamaallaat ukiut allortarlugit Kalaallit Nunaannukartarpoq. Angalanini akilersinnaajumallugu umiartortunngorniartut ilinniarfianni ilinniartariaqarpoq. Taamaalillunilu umiartortutut allagartaqalerpoq, nerisarfimmilu umiarsuulluunniit qaavani ikiortitut sulilluni. Manngertorniiaaneq, naternik anartarfinnillu asaaneq ilinniarpai. Meriannguneq Neptunimut pilliuteqareernermi neriuarnikkut ingalassimatinneqartarpoq.

Sila umiarsuillu tikerartut apeqqutaatillugit, Ole Københavnimut ikaannginnermini sapaatip akunnerini ataatsimi marlunniluunniit Kalaallit Nunaanniittarpoq.

Issittumi ingeniøri

Ole Jacobi Kalaallit Nunaanni Kangilinnguani sakkutuunngorpoq. Narsarsuarmi Amerikamiut sakkutooqarfianni qallunaat sakkutuunut attaveqaataannut ikiortippoq. Taanna 1954-mi 1500-nik innuttaqarluni Kalaallit Nunaanni ”illoqarfinni” annersaavoq, Amerikamilu pissutsit assigilluinnarlugit baseballertarfeqarpoq, oqaluffeqarluni niuertarfissuaqarlunilu.

- Piffik nuannerluinnartuuvoq. Qiimanarpoq, ammillu qalipaataa malillugu immikkoortitsisoqanngilaq. Ukiorpassuarni Amerikamiut qummut isigisarsimavakka. Maannakkulli pisut ajorluinnartuupput.

- Danmarkip Kalaallit Nunaanni kukkussutigineqarsinnaasut tamarluinnaasa kukkussutigai. Kukkussutitilli ilikkarfigaat. USA taamaaliunngilaq. USA-p suli innuttani Inunnit kingoqqisut ajorluinnartumik pivai, Ole Jacobi oqarpoq. - Alaskami sakkutooqarneq amigaataavoq. USA ataasiinnarmik sikusiuteqarpoq, russillu 20-nit amerlanerusunik peqarput, Ole Jacobi oqarpoq.

Kalaallit Nunaanni angalasarsimaqaaq. Angajoqqaatulli maanga nunassissimanngilaq. Civilingeniøritut nunanik uuttortaaneq immikkut ilinniagaa, kingornalu DTU-mi professorinngorpoq. Ukiualunni Kalaallit Nunaanni nunamik uuttortaanermik suliaqartarpoq, Sisimiunilu Issittumi ingeniørinngorniarfimmik DTU-lu suliniuteqarput, ilaatigut Sanaartornermut Ilinniarfik forstanderi Jokum Møller aamma Arne Willumsen peqatigalugit.

Ole Jacobip isumassarsiaminik kalaallit politikeriinut saqqummiineranit iluatsinnerata tungaanut ukiut 17-t ingerlapput.

- Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu ilinniarneq pitsaasuuvoq. Piffinni allani tamanna assilineqarsinnaavoq. Kalaallit ingeniørit 185-t ilinniagaqalerput, affaalu ullumikkut Kalaallit Nunaanni suliffeqarput. Iluatsilluakkap tamatuma tusartarnera annikitsuinnaavoq.

Hans Jacobi aamma Ole Jacobi: To generationer i Grønland. Det Grønlandske Selskab.