Vejlemiippoq
aliortukkat illuat Dystopia. Illu qiiaammernartunik amiilaarnartunillu ima
ulikkaartigaaq, aasaq manna inuit 172 init taartut aqqusaarumasimanagit,
quiasaarisartut toqutsisartut, pilattuutit motoorillit zombiillu
aqqusaartussaallugit.
Takuniaasulli
amerlanersaat ajoratik aliortukkat illuanit aneqqittarput. Imaakkunarporlu
misigisanit tupannaqisunit nillertup qiiaammernerullu saniatigut allanik
pissarsisartut.
Vejlemi aliortukkat illuat Dystopia qiiaammernartorpassuaqarpoq, aasaq manna inuit 172 tassunga isernissaraluartik taamaatiinnarsimavaat.
Assiliisoq: Mette Mørk/Jysk Fynske Medier/Ritzau Scanpix
Danmarkimi
ilisimatusarnermi nutaami aliortukkat illuanik aqqusaartut ilaat
misissorneqarsimapput, paasineqarluni kajumissutsimik tupannartunik
misigisaqarnerup kingornalu peqataasut timaanni aseruuttoornermut kisitsisit
appartarnerat imminnut ataqatigiissut. Allatut oqaatigalugu tikkuussisoqarpoq
kajumissutsitsinnik qiiaammertinneqareeraangatta peqqinnerulersartugut.
INFLAMMATION SUUGAMI?
Inflammation
tassaavoq ajoqusernernut aseruuttoornernullu timip nammineerluni illersuutaa.
Illersuiniarneruvoq, nappaatit akiorneqarnerullutik timilu aaqqinneqarluni.
Ataatsimut isigalugu inflammation marlunnut avinneqarsinnaavoq:
- Akutimik
inflammationi. Sivikitsumik sukkasuumillu qisuariarneq ajoqusernermi aseruuttoornermiluunniit.
Nalinginnaasumik malunniutaasarput aappillerneq, kiagunneq, tinuneq
anniarnerlu. Akutimik inflammation nalinginnaasumi peqqissumik qisuariarneruvoq
timip peqqissinissaanut.
- ’Low-grade-inflammation’:
Sivisuumik aseruuttoorneq. Low-grade-inflammation tassaavoq, aseruuttoornerup
annertuallaarnera, allanniilli annertunermik taamaattuarluni. Aseruuttoorneq
tassaanngitsoq qaffasinnerpaajusoq kingornalu annikilleqqilluni, kissaatiginartumiit
qaffasinnerulaartuarpoq taamaalillunilu nappatinut qaninnerulluni.
Najoqqutaq: Sundhed.dk
Tamanna
Danmarkimi inuit 10 procentiinut nalinginnaasumik oqimaappallaarnermikkut
imaluunniit uippakajaarnermikkut aseruuttoornerup tungaatigut qaffasissunik
inissisimasunut nutaarsiassatsialaasinnaavoq. Aseruuttoornermut kisitsisit
qaffasinnerat ajortumik nappaalalersinnaanermik annertunerulersitsisinnaavoq
soorlu uummatikkut taqqatigullu nappaatit, kræfti diabetesilu.
Misissuineq
»eqqarsarnarpoq«, Københavnip ilisimatusarfiani Biomedicinsk Institutimi
ilisimatooq misissuinermi akuusimanngitsoq Thomas Mandrup-Poulsen oqarpoq.
Misissuinermi annertuumik amigaateqarpoq, taamaalilluni taanna ilisimatuullu
misissuinermik ingerlatsisimasut mianersoqqusillutik, peqqinnerulerniarluta
tamatta aliortukkat illuanut qaninnermut ornigunniarsariinnarnissatsinnut.
Qiiaammerneq ukiumi nillertumik uffarnermut
assingusoq
Aseruuttoorneq
imaanngilaq tamarmi ajortoq – ilaanni paarlattorisinnaavaa.
Nappaateqaraangatta
timitta akiuussutissartaata timimi ikimiluunniit nappaat akiulersarpaa,
taamaalilluni aseruuttoorneq annertuserujussuarluni.
Nappaat
qaangiukkaangat aseruuttoorneq nungoqqittarpoq. Inunnulli aseruuttoornermut
qaffasippallaamik kisitsiseqartunut paatsuunganalaarsinnaasumik
’low-grade-inflammation’-imik taaneqartartumik peqarlutik inuusunut
taamaaqqissaanngilaq. Taakku timaat assersuutigalugu uippakajaarnermik
peqquteqartumik allaniit aseruuttoornerusinnaapput (paasisat takuuk).
- Soqutiginarpoq
misissuinerit ilaanni ukiukkut nillertumut ikineq aammi cellinut
akiuussutissanut sunniuteqartarmat, kingornalu aseruuttoornermut akiuisutut
illuni, misissuinermi allaaserisaqartut ilaat Marc Malmdorf Andersen
Videnskab.dk-mut oqarpoq.
- Ilisimaneqanngilaq
timimi susoqartarnersoq. Imaassorineqarporli ukiuunerani nillimut ikinermi
timip adrenaliniata atuutilersartoq, akiuussutissamit erngerluni akisoqarluni,
annikitsumik aseruuttoorneqarluni ima kinguneqartumik timimi akiuussutissat
ataatsimut isigalugu eqqissillutik tupannerup qaangiunneratigut, Marc Malmdorf
Andersen Aarhusip ilisimatusarfiani kulturimut inuiaqatigiilerinermullu
eqqarsartaatsimut tunngasunut lektoriusoq oqarpoq.
Qiiaammernartuliaq ”Inngili Qernertoq” takuteqqaarneqaqqammerpoq. Isiginnaartut asoruuttoornermut kisitsisai apparsimassagunarput.
Assiliisoq: Leiff Josefsen
Sianiutit
aallartittarput, adrenalin aallarsarluni, aseruuttoorneq siaruaalluni, imermut
nillaarissumut ikinermi. Naloreerluni angerlaqqikkaani, tillerneq sianiutillu
eqqisseqqittarput, aseruuttoornerillu aqqannginnermiit appasinnerusumut
pisinnaallutik.
Marc
Malmdorf Andersen misissuinermilu ilisimatuut allat isumaliorput immaqa aamma
taamatut pisoqarsinnaasoq qiiaamminartortalinnik pinnguartilluni, imermut
nillertumut aqqarnermi aliortukkamillu takunermi pisutut. Qiiaammernerup immaqa
timip akiuussutissartai taamaalilluni aallartissinnaavai, allassimavoq.
Nalinginnaasumik kisitsisit appartut
- Siusinnerusukkut
misissuinermit ilisimavarput ersinermi timimi adrenalin aallartinneqartartoq,
Marc Malmdorf Andersen oqarpoq.
Timip
adrenalineqassusaa sianiutitsinnut ilaavoq, taamaalilluta akiuutissanerluta
imaluunniit qimaassanerluta aalajangertarlutigu. Aliortukkat illuani
peqataasunut taamaattarpoq quiasaarisartoq toqoraasartoq tassanngaannaq
tungaannut timmilluni aallaraangat.
Tassanngaannarmi
peqataasut isummertariaqarput quiasaarisartoq tillussanerlugu imaluunniit
qimarratigissanerlugu. Peqataasut sillimajuarput, imaluunniit allatut
oqaatigalugu timaanni adrenaliini tamakkersortartoq, timaanni kaavilluni
uippakajaarlutillu.
Aqaguanili
tamakku tamarmik eqqissisimaqqilertussaapput soorlu nillertumut ikinermi
taamaattoq.
Tamanna
paasiniarlugu ilisimatuut inuit peqataasut 113 aavat uuttortarpaat aliortukkat
illuaniinnissaat aqaguttoq, kingunitsiaa ullullu pingasut kingornagut.
Aseruuttoornerup annertussusaa misissorpaat aavanni protein aalajangersimasoq
uuttortarlugu, CRP-mut kisitsimmik taaneqartartoq, low-grade-inflammationimut
takussutissaasoq.
Inerneri
takuinnarlugit annertugisassaanngillat. Aliortukkat illuanni misigisap
siornagut ullullu pingasut qaangiunnerisigut peqataasuni
low-grade-inflammationip annertussusaata nikingassutaat annertugisassaanngilaq.
Ilisimatuulli
isumaqarput CRP-mut kisitsit nalinginnaasumik appariarsimasoq, tassalu
aseruuttoornermi, peqataasunut low-grade-inflammationertunut. 82 procentiini
appariartoqarpoq. Tamatuma saniatigut peqataasuni tamani akiuussutissamut
cellit ikileriarsimapput. Ikileriarneralli sivisuumik atassanersoq ilisimatuut
oqaatigisinnaanngilaat, sivikitsumilli sunniuteqarpoq.
Ilungersunartut
Thomas
Mandrup-Poulsen, Københavnip ilisimatusarfiani Biomedicinsk Institutimi
ilisimatuujusoq aseruuttoornermi diabetesimilu ilisimatooq isumaqarpoq,
ilisimatusarnermik ingerlatsineq silatusaarnerusoq »isummiussaagallartunillu«
pilersitsilluni, aaqqissuunneranili ilungersunartortaqartoq.
- Misissuinermi
ajoqutaavoq peqataasuni 22-ni qaffasissumik CRP-qartuni
low-grade-inflammationeqarnerannut peqqutaasunik paasiniaasimannginneq.
Ilisimaneqarpoq pissutsit assigiinngitsut peqqutigalugit CPR sukkasuumik
qaffassinnaasoq, soorlu nerisassapalaanik nerinermi, pissusissamisoortumillu
nereqqilernermi appaqqipallalluni,Thomas Mandrup-Poulsen Videnskab.dk-mut
mailerluni allappoq.
Assersuutigalugu
peqataasut ilaat aliortukkat illuanukannginnerminni McDonaldimi
neriartorsimappata imaluunniit tamanna ullut arlallit tamatuma siornagut,
tamanna kisitsisit qaffannerannik kinguneqarsinnaavoq, nalinginnaasunik
nereqqilernermi nammineq appaqqilluni, isumaqarpoq.
- Pissutsit
tamakku kingunerisinnaavaat eqqunngitsumik inerniliineq, tupanneq apparnermut
peqqutaatinneqalerluni, Thomas Mandrup-Poulsen nassuiaavoq.
Pitsaanerusimassagaluarpoq
misissuinermi peqataasut eqimattani nakkutilliiniutini aliortukkat illuanukartuni
makinneqarsimasuuppata allallu qiiaamminartortaqanngitsumiittut taamaaqataanik
timimikkut misigisaqartut toqqarneqarlutik.
Naak
isornartortaqaraluartoq Thomas Mandrup-Poulsen isumaqarpoq misissuineq
eqqarsarnartoqartoq misileqqinneqartariaqarlunilu,
ilumoortortaqarluarsinnaammat. Ilisimatuussutsikkut misissuinerpassuupput
sianiutit timimi akiuussutissanik aqutsisuunerannik.
Misileqqinneqartariaqartoq
Misissuinerup
ilungersunartortaqarnera ilisimatuut namminneq ilisimavaat,
ilisimatuussutsikkullu allaaserisaminni aamma oqaatigalugu. Marc Malmdorf
Andersen ilaatigut nassuiaavoq, nakkutilliiniutitut eqimattat
ilaatissimanngikkitik, periarfissaqarsimanngilarmi aliortukkat illuani
akiliillutik takuniaasut affai qinnuigissallugit billitsitik atussagaat
sinnerilu angerlaqqullugit, taamaalillutik ilisimatusaamminni eqimattanik
nakkutilliiniutinik allami toqqaallutik, taakkulu »naammaginartumik
assigiiaarlutik« ilisimatusarneq atorsinnaassappat. Ilisimatuut namminneq
aalajangiisinnaasuugunik ilisimatusarnertik annertunerutikkusukkaluarpaat.
Tamanna immaqa siunissami pisinnaavoq.
- Pissutsit
tamakku sukumiinerusumik paasiniarusunnaraluarput, inuit
low-grade-inflammationertut amerlanerutillugit. Tamannalu sukumiinerusumik misissorlugu, ingammik
misissorlugu sorpiaat aseruuttoornermut takussutissaanersut piffissallu
ingerlanerani timimi akiuussutissat qanoq allanngortarnersut, Marc Malmdorf
Andersen oqarpoq.
Siunissami takorloorpiuk katsorsaataasumik
tupatsitaarujussuarniarluta nakorsiartarnissarput?
- Tamanna
oqaatigiuminaappoq. Timimi akiuussutissat ersinerullu akornanni pissutsit qanoq
innerat aaqqissuussaanerusumik misissorusukkaluarparput, tassunga
sangunnginnermi, Marc Malmdorf Andersen oqarpoq, taamaattorli
isumaliutigeqqikkusullugu filmimik qiiaammernartumik pissarsiniarluta
nakorsiarsinnaalernissarput.
