Digitalikkut ingerlatsinermi nunanik allanik pinngitsuuisinnaannginneq

Kalaallit Nunaat digitalikkut attaveqarnernik tamangajavimmik- mailinit messengerikkut nalunaarutinut - nunani allanik serverinik pinngitsuiusinnaanngilaq.

Pinngitsuuisinnaannginnerup tamatuma nunatta digitalikkut ingerlatsineranik unammillernartoqartitsillunilu, immap naqqatigut kabelimik nunatsinnik nunarsuup sinneranik attaviliisunik ajornartoornermi sanngiitsumik inissisimalersippaa, ullumikkummi ingerlatat pingaarutillit amerlasuut nunani allani serverinik atuisinnaanermik pisariaqartitsiviupput.

Tamanna aallarniutaasumik misissuinerup nutaap ”DNS-baseret kortlægning af mailinfrastruktur og digital suverænitet i Grønland” (Mailikkut attaveqaatit Kalaallillu Nunaanni digitalikkut nammineertuunermik DNS-imik aallaaveqarluni paasiniaaneq” aaqq.), Tænketanken Digital Infrastrukturimit suliarineqartup tænketankillu pisortaanit Signe Ravn-Højgaardimit allaaserineqartup takutippaa.

Misissuineq domænini 52-ini Kalaallit Nunaanni pisortat ingerlatsiviinit pigineqartunit DNS-imik paasissutissanik toqqammaveqarpoq.

Internetikkut nunarsuup sinneranut attaveqarnerup ajutoornera annertoorujussuarnik kinguneqassasoq, misissueqqissaarnerup takutippaa, pisortatummi oqartussat sullississutinik nunani allani inissisimasunik annertuumik pinngitsuuisinnaanngillat. Nunatsinni pisortat ingerlatsiviisa amerlanerpaat mailinik nassiussinissami tigusinissamilu serverit nunani allani inissisimasut pinngitsoorsinnaanngilaat. Kalaallillu Nunaanni pisortat ingerlatsiviisa ingammik Microsoft pinngitsoorsinnaanngilaat. Tamanna Kalaallit Nunaata digitalikkut nammineertuuneranik eqquivoq, internetikkummi nunarsuup sinneranut attavik kittorarpat sorpassuit unittoortussaapput.

Tænketankip aallarniutaasumik misissuinerani nunatsinni pisortat ingerlatsiviisa domænii ikittuinnaat (sisamat) piffinni mailservereqarneranik ersersitsipput, sisamat nalornissutaapput, sinnerilu nunanik allanik pinngitsuuisinnaanngillat.

Allakkat tamarmik nunatta avataatigooqqaartarput

Tamatuma allakkat isertut anisullu tamatigorluinnangajak tiguneqarsinnaaqqullugit nunanik allani immikkoortiterneqarlutik tunniunneqartarnissaat kinguneraa – naak aamma nassitsisoq tigusisussarlu tamarmik nunatsinniikkaluarpataluunniit.

Allaqatigiittarfiit inuinnaallu naapiffii nuannarineqarluartut tamarmik (soorlu Facebook, Instagram, WhatsApp TikTokilu) mailinillu sullissiviit amerlanerit spamiiaaffiillu Kalaallit Nunaanni tamatta atukkagut, serverinik nunatta avataaniittuni inissisimallutilluunniit pinngitsuuisinnaanngillat.

Taamaammat inuit marluk akornanni imaluunniit Kalaallit Nunaanni oqartussani digitalikkut attaveqarneq tamatigungajak nunanut allanukaqqaarluni nunatsinnut utertarpoq. Taamaammat nunarsuup sinneranut attaveeruttoornermi oqartussat ingerlatsinerat, innuttaasullu sullississutinut pingaaruteqartunik atuisinnaanerata sakkortuumik eqqorneqassasoq, misissuinermi allassimavoq.

Kalaallit suliffeqarfiisa 60 procentiisa missaasa domænii mailinik nassitsisinnaanermi tigusisinnaanermilu arlaatigut annertuumik Microsoftip serveriinik pinngitsuuisinnaanngillat. Tamannaannarli allakkerivippiaat nunani allani Microsoftip serveriiniinnerannik paasisariaqanngilaq.

Sullitat paasissutissaataannik tunniussinissamut peqquneqarsinnaasut

Oqaatigineqareersutut tamatuma digitalikkut imminut oqartussaaffigineq sanngiillisippaa, paasissutissallu nunani allaniitsillugit, paasissutissat pineqartut nunat allat malittarisassaanniilersinnaapput – ingammik amerikamiut Cloud Actiat, mailinimmi tiguseqqaarneq immikkoortiterinerlu amerlasuutigut Kalaallit Nunaata inatsiseqarfiata avataani pisarmat, nalinginnaasumik Irlandimi USA-miluunniit, taamatullu aamma sullissisut amerikamiunit pigineqartut sullitamik paasissutissaataannik amerikami oqartussanut tunniussinissamik peqquneqarsinnaammata, aamma paasissutissat EU-p iluani toqqorsimaneqaraluarpataluunniit.

Naak taamaattoqarneranut assersuutissaqartoqanngikkaluartoq, taamaattoq kalaallit oqartussat paasissutissaatimik europami malittarisassanit taamaallaat illersorneqarnerat qulakkeersinnaanngilaat – atortut sumi inissisimagaluarpataluunniit amerikami inatsisit suli atuussinnaapput.

Allatut oqaatigalugu inissisimaffik nakkutilliinertut paasineqarsinnaanngilaq: imarisat (mailit) paasissutissallu (nassitsisoq/tigusisoq, piffissat, IP-t, tunniussinermi allassimaffiit il.il.) pisut ilaanni amerikamiut inatsisaat malillugit tunniunneqarnissaat piumasaqaatigineqarsinnaavoq, immaqalu taamaaliornermi nipangiussisussaatitaanermik aamma piumasaqartoqarluni, taamaalilluni sullinneqartoq paasitinneqartassanani, misissuinermi allassimavoq.

Qajannassuseq

Nunanut allanut attaveeruttoqartillugu, mailit iserfissat allallu cloudimi sullissisutit oqartussani amerlasuuni unittoornissaat pinngitsuuisinnaannginnerup malitsigaa, tamatumani piffinni fallbackimik aaqqiissutinik pilersitsisoqarsimatinnagu.

Sullississutinik tunniussisumi annertuumik katersuuttoorneq qajannassuserlu tamatumunnga kingunerussaaq: attavik sullissisorluunniit ajutoorpat, attaviit tamarmik eqqugaassapput, kabelimillu kittorartoorneq matuersaatit nunani allaniitsillugit sullissisunik pingaarutilinnik unitsitsisinnaavoq.

Danskit Kalaallit Nunaanni naalagaaffimmi oqartussaasui aallaavittut mailitik Statens IT, EU-milu aallaavilimmik sullissisunit (danskit tyskillu) aqqutigalugit tigusarpaat. Tamatuma nalinginnaasumik Statens IT-p Danmarkimi datacenterini aamma/imaluunniit EU-mi nunani immikkoortuni danskit europamiulluunniit inatsiseqarfianni ingerlatsineq kingunerisarpaa, taamaaliornermi ataatsimoorussamik naalagaaffimmi isumannaallisaanermik malitassanillu malinninnissamik (immikkoortiterinissamik, isertarnermik, matuersaatinik aqutsinermik, upalungaarsimanermik) piumasaqaateqarfiulluni.

Naallu tassani mailit ingerlassinnaaneranni aamma nuna qimallugu attaveqarnissaq pinngitsoorneqarsinnaanngikkaluartoq, taamaattoq tamanna kalaallit suliffeqarfiinit allaaneruvoq , tassanimi ingerlatat annertuut Microsoftip nunarsuaq tamakkerlugu attaviisigut, nunattalu avataani immikkoortitereqqaarfitsigoornissaat pisariaqartarpoq.

E-mail tamanut iserfiuvoq

Schweizimiut inuinnaat inuunerannik aallussisumik qarasaasiatigut suliffeqarfiata Protonip nalunaarusiamini ”Europe’s tech sovereignty watch” (Europap teknologimi oqartussaanermik nakkutilliinera”) ima tikkuaasoqarpoq: “Mailit amerlanertigut sullississutinut tamanut iserfiusarput – kinaassutsimik aqutsineq, pappiaqqanik toqqorsineq, suleqatigiinnermi sakkut isumannaallisaanerlu".

Suliffeqarfiup mailimik sullissisutut soorlu Microsoft 365 Google Workspaceluunniit toqqaraangagu, sullississutit sinneri malinnaakkajupput – assersuutigalugu kinaassutsimik isersinnaassutsimillu aqutsineq, pappiaqqanik filinillu paaqqutarinninneq, officepakkit, suleqatigiinnermi sakkut soorlu Teams aamma GoogleChat, isiginnaarut atorlugu ataatsimiinnerit, ullorsiutit isumannaallisaanermilu sullisissutit – taamatullu qanimut ataqatigiinnerisa kingusinnerusukkut sullissisunik allanik toqqaasinnaaneq ajornarnerujussuanngortittarpaa.

Taamaalilluni sullissisumik toqqaaneq mailimit imminermit annertunerujussuannguuttartoq, misissuinermi inerniliisoqarpoq.

Taamaammat mailserverinik misissueqqissaarneq ingerlatsiviup paasissutissaataasa sinnerisa sumiinnerannik pasitsatsitsisinnaavoq. Maililli attaveqaammi ataasiinnarmiittariaqanngillat, suliffeqarfillu mailimik sullissisorpiaap avataani allani filiuteqarsinnaavoq, pappiaraateqarsinnaavoq sulinerminilu atortuuteqarsinnaalluni.

Mailip 2025-mi suliffeqarfinni amerlanerni pingaarutilimmik sakkuummat, mailserverillu pillugit paasissutissat amerlanertigut – tamatiguunngitsorli – suliffeqarfinnik sullissisunik serverinillu pinngitsoorsinnaanngisaanik takutitsisuusarmat, mailserverinik misissueqqissaarneq Kalaallit Nunaanni digitalikkut namminiissutsimut nalituumik naleqqiussisinnaavoq.

Misissueqqissaarneq oqaatigineqareersutut kalaallit domæniinik 52-inik DNS-datanik pissarsiarineqarsinnaasunik toqqammaveqarpoq. Takku nunatsinni kommuniupput, qitiusumik allaffeqarfiullutik, namminersorlutik oqartussat suliffeqarfiutaallutik naalagaaffeqatigiinnilu oqartussaallutik.

Domænit aaqqissugaanerminni serverinut sorlernut tikkuaanerat misissorlugu, sullissisut sorliit nunallu suut kalaallit suliffeqarfiinik passusisuunerat paasineqarsinnaasoq, misissuinermi atuarneqarsinnaavoq.