Franskit aatsaat soqutiginnilinngillat

Præsident Macron Kalaallit Nunaannut juunimi tikeraarmat Frankrigimi præsidentinit siullersaalluni nunatsinnut tikippoq. Franskilli Kalaallit Nunaannut tikeraartarnerat qaqutigoortuunngilaq.

Issittumut Kalaallit Nunaannullu soqutiginninneq franskit uummataanni sorlanissimaqaaq.

- Assersuutigalugu Italiamiu silaannakkut angalasartoq Umberto Mobile 1928-mi Svalbardip eqqaani Issittup imartaani qullartaasiamut ilaalluni tammarmat franskerpassuit malinnaapput, Københavnip Ilisimatusarfiata Tuluit Nunaannut, Tyskinut Romamullu tunngasunut immikkoortortaqarfiani lektori ph.d.-lu Jørn Boisen oqaluttuarpoq.

- Timmisartumik annaassiniarneq piaartumik aallartinneqarpoq. Ujaasineq iluatsinngilaq, timmisartoq nakkarpoq, tassanilu ilaatigut Norgemiu issittumi ilisimatusartoq Roald Amundsen ajunaarpoq.

Umiartorfik nunasiaateqarfillu

Franskit sooq Issittumi soqutiginninnerujussuat Jørn Boisenip nassuiarsinnaanngilaa, Frankrigilli nunarsuarmi tamarmi imarsiortuullunilu nunasiaateqartartuusimanera eqqaavaa.

- Tassa ilisimaneqanngitsunik ilisimatusarusunneq aamma nunap isumannaatsuuneranut tunngatillugu nunarsuup imartaanik nakkutilliinissamik anguniagaqarniarneq pissutaasimagunarput. Kalaallit Nunaanni Issittumilu ilisimatusarnikkut misissuinernik akisuunik kinguneqartunik.

Issittumi ilisimasassarsiornerit

Franskit Issittumi ilisimatusartut 1900-kkunni nuimanerpaartaat tassaavoq Paul-Émile Victor, 1948-miit 1953-imut Eqimit Eqillu Qaqqaanit Ilulissat eqqaanniittumit sermersuarmut issittumi arlaleriarluni ilisimasassarsiortoq.

Suliaq annertooq. 1948-mi Victor arlaleriarluni alapernaarsuiartorluni angalareerluni Eqi-miit nunakkoorutini arfineq-pingasut sermersuarmukaappai. Tyskip Alfred Wegenerip 1930-mi nakkutilliivia Eismitte allanngortillugu ilisimatusarfimmik arfineq-pingasunik inuttalimmik Station Centralemik atilimmik 1949-miit 1951-imut atortussamik pilersaarutigaa. Victorip nassiussat 110 tonsit assartortussaavai, taakkunannga 40-t tonsit "nunakkut" assartorneqassapput, sinnerilu 70-it tonsit Islandimi timmisartumik DC-3-mik attartortitamik igitinneqassallutik.

Paul-Émile Victorip illuaraa Eqimiittoq ullumikkut suli piuvoq eqqissisimatitaallunilu. Franskit Danmarkimut aallartitaat Christophe Parisot sapaatit akunnerani aggersumi tikeraarpat illuaraq pisortatigoortumik alakkarneqassaaq.

Avanersuarmi kunngit

- Paul-Émile Victorip saniatigut Jean Malauriep, inuiaat oqaluttuarisaanerannik ilisimatooq, atuakkiaa "Les derniers rois de Thulé"-p (Avanersuarmi kunngii kingulliit) 1955-imeersup franskit Kalaallit Nunaannut isiginnittaasiannik sunniuteqartorujussuuvoq, Jørn Boisen nassuiaavoq.

- Atuagaq qanga pisut pillugit ersersitsisuuvoq, aammali politikkikkut filosofiskiusumillu isummernerulluni. Jean Malauriep inuit inuusaasiat akiuussinnaassutsimut kulturikkullu ataqqinassutsimut takussutissatut isigaa, atuakkamilu Kitaamiut pissaaneqarpallaarnerat teknologiikkullu imminnut pingaakujunnerat isornartorsiorneqarpoq.

- Franskerpassuit nunap inoqqaavinik ataqqinningaarnerat aamma kulturiannik attassiinnarusussuseqarlutillu pingaartitsisuunerat qularutissaanani. Aammali nammineq taamaappoq. Tassami ilisimasassarsiortut nunap inoqqaavinut akulerunniaraangamik arlaatigut sunniisarput. Kulturimullu attatiinnarusutaminnut nungusaaqataasarlutik.

Kalaallit Nunaannut angalanerit

Jørn Boisenip franskit Kalaallit Nunaannik soqutiginninnerat aamma qanimut misiginikuuaa.

- Parisimi ilinniarlunga silamiinnermut atortunik tuniniaasarfippassuarni Kalaallit Nunaannut angalanernik tuniniaasartunik nalaassivunga. Taamanikkut Kalaallit Nunaannut angalanerit Danmarkimi ilisimaneqanngillat – Kalaallit Nunaannullu taamaallaat suliartortoqarsinnaalluni, Boisen oqarpoq. Suna oqaluuserinerlugu nalunngilaa, meeraagallaramimi ataataa Aasianni politiiusimavoq.

Jørn Boisenip franskit nunap inoqqaavinut soqutiginninnerat ataqqinninnerallu isumaliutersortartumit atuakkiortumillu Schweizimiumit Jean-Jacques Rousseaumit (1712-1778) "inuit qaasuttut" pillugit nersorinninneranik aallaaveqartoq qularinngilaa.

Inuk sungiusimasaminiilluni ingerlalluarnerpaasartoq isumaqarpoq, tamannalu ineriartornerup inuiaqatigiillu piujunnaarsissimallugu. Taanna pissutaalluni franskit mumisitsipput isumaliutersuutillu Frankrigimi suli atuuttut pilersinneqarlutik.

Jørn Boisenip Frankrigip Kalaallit Nunaatalu akornanni pissutsit franskillu Issittumi soqutiginninnerat ilisimatusaatigisimanngilai. Ilisimatusaatigissallugulu soqutiginartorujussuunerarlugu – pingaartumik politikkikkut annertuumik allanngortoqarnera eqqarsaatigalugu.