Eqqartuussissuserisoq: Ajornartorsiuterujussuuvoq

Meeqqat 82-it akornanni meeqqat kalaallinik angajoqqaallit tallimat 2022-mi 2023-milu Danmarkimi pinngitsaalillugit meeravissianngortinneqarput. Tamanna Danmarkimi Isumaginninnermut Aqutsisoqarfimmit naatsorsuinermi nutaami takuneqarsinnaavoq.

Eqqartuussissuserisoq Jeanette Gjørret Stagemi eqqartuussissuserisut suliffeqarfianni sulisoq angajoqqaanik kalaallinik meeqqaminnik arsaagaasimasunik arlalinnik sullitaqarpoq. Angajoqqaat piginnaaneri pillugit misissuutit kalaallit kulturiannut tulluarsarneqanngitsut oqaasiilu atornagit tunngavigalugit arsaarinnittarneq ajornartorsiuterujussuusoq isumaqarpoq.

– Pinngitsaaliilluni meeravissianngortitsineq iliuusiuvoq kingunerlutsitsisinnaasoq, tassami angajoqqaamut atassut kipineqartarmata. Taamaattumik angajoqqaat piginnaasaannik misissuineq kalaallit kulturiannut oqaasiinullu tulluanngitsut tunngavigalugit taamaaliortoqartarnera ajornartorsiuterujussuuvoq.

Angajoqqaat ersiorput

Meeqqat Danmarkimi 2018-imi pinngitsaalillugit meeravissianngortinneqarsimasut katillugit qulingiluaapput. 2019-imi taakku 19-iupput. 2020-mi 30-upput 2021-milu 29-ullutik. 2022-mi 37-upput 2023-milu 45-ullutik.

– Kommunit pinngitsaaliillutik qitornavissianngortitsisarnerat annertusiartuinnarpoq, tamannalu sullitama qallunaat kalaallillu eqqugaassanasoralutik ernummatigaat. Ima ersiortigaat piumassutsiminnik qitornavissianngortitsinissartik arlallit toqqarsimallugu.

– Danmarkip oqaluttuarisaanerani pisut tujorminartut qeqqanni inissisimavugut, tassami naammaginanngitsut tunngavigalugit meeqqat pinngitsaalillugit angerlarsimaffimmut inissinneqartarmata. Nalunngilarput kommunit inatsisinik unioqqutitserujussuartartut, aamma takusimavarput misissuinerit ajornartorsiutaangaartut. Misissuinerit Inuit Pisinnaatitaaffii pillugit institutsimeersut takusimavagut, taakkualu erseqqissarpaat angajoqqaat piginnaanerinut misissuinerit pineqartunut naleqqutinngitsut. Misissuutillu taakku meeqqat pinngitsaalillugit meeravissianngortinnissaannik tunngavigineqartarput.

– Ajornartorsiutiginerpaasara tassaavoq angajoqqaat piginnaaneri pillugit misissuisoqartillugu tarnip pissusiinik ilisimasallip suliassani immaqa eqqortumik suliarisimanngippagu misissuineq eqqunngitsumik inerneqarsinnaammat. Aamma nutserisumik najuuttoqarsimatinnagu angajoqqaat saaffissaqarneq ajorput. Tassa tarnip pissusiinik ilisimasallip ataasiinnaap ilaqutariit atugassaat aalajangersinnaavai, Naammagittaalliuuteqartarfiup tarnip pissusaanik ilisimasallip misissuutai misilittarneq ajormagit. Ilisimasakka aallaavigalugit misissuinermi atortussat tunniunneqarnissaat qinnutigineq ajorpaat. Tarnip pissusaanik ilisimasallit pillugit naammagittaalliortarfik misissuutit atorsinnaanersut naliliiffiginngilaat. Tamanna ajornartorsiuterujussuuvoq. Tamatuma saniatigut takusimavara tarnip pissusaanik misissuisartut ikittuinnaat angajoqqaatut piginnaasaanik misissuutit qanoq atussanerlugit nalunngikkaat. Tarnip pissusaanik ilisimasallit misilittagaqarluarnissaat taamaallaat piumasaqaataavoq. Pineqartut immikkut ilisimasaqarfiginissaat piumasaqaatigineqanngilaq. Tarnip pissusianik ilisimatuut meeqqap pinngitsaalillugu meeravissianngortinneqarnissaanik misissuutinik qanoq atuinissamik ilisimasaqarluartut minnerpaatut piumasaqaataasussaagaluarpoq, Jeanette Gjørret oqarpoq. Taassuma Naammagittaalliuuteqartarfik immikkut ittumik naammagittaalliortarfimmik pilersitseqqullugu pinngitsaaliissummik inissiisarnerit qitornavissianngortitsisarnerillu pillugit misissuisussamik siunnersuuteqarfigai.

- Piareersimaffigineqanngilarli. Neriuppugut tamanna susassaqarfimmi inatsisitigut qanoq illersugaanngitsigisoqarneranik ersiutaassasoq, Jeanette Gjørret oqarpoq.

Naammagittaalliortarfiup isornartorsiuineq akerlilerpaa

Naammagittaalliortarfimmi tarnip pissusianik ilisimasalik Knud Hjulmand sulivoq, pinngitsaaliilluni qitornavissianngortitsinissamik aalajangiisoqartillugu meeqqanik illersuisutut siunnersortaagajuppoq.

2022-mi 2023-milu meeqqat ilaqutariinnit kalaallinit pinngitsaalillugit qitornavissianngortinneqartut tallimat pillugit paasissutissat nalunngiligit?

– Tamanna oqaatigisinnaanngilara. Oqaannarsinnaavungali pinngitsaaliissummik qitornavissianngortitsinerit kommunip ingerlatsivianit meeqqanut inuusuttunullu ataatsimiititaliamut inassutigineqaqqaartarmata. Taakkuli aalajangiisuussanngillat, kisianni suliap Naammagittaalliuuteqartarfimmut aalajangiiffigisassanngortillugu ingerlateqqinneqassanersoq kaammattuutigisinnaavaat. Suliaq Naammagittaalliuuteqartarfimmut ingerlateqqinneqarpat suliamut tunngasut paasissutissarpassuit ilanngullugit tunniunneqartarput, taakkununngalu ilaapput angajoqqaat pisinnaasaannik misissuinerit, meeqqat minnerit pineqarpata taakkununnga naliliinerit, meeqqallu aannerit pineqarpata attaveqarsinnaassusaannik naliliinerit. Meeqqamik qitornavissianngortitsisoqassappat tarnip pissusaanik misissuinerit piumasaqaataasarput. Suliaq Naammagittaalliuteqartarfimmit suliarineqaleraangat angajoqqaat akeqanngitsumik eqqartuussissuserisumik pisariaqartinneqarpallu nutserisussamik ikiorserneqartarput. Meeraq aamma eqqartuussissuserisumik ikiorneqartarpoq, tamatumalu kingorna Naammagittaalliuteqartarfimmi meeqqat pillugit allaffimmi inatsisilerituut marluk, meeravissianngortitsinermut ilisimasalik ilaasortallu marluk (pissutsinut sammisamut ilisimasaqanngitsut) aalajangiisussanngortinneqartarput. Meeqqanut tunngasunik siunnersorti aamma peqataasarpoq — tassaasinnaavugut uanga suleqatikkaluunniit tarnip pissusiinik imaluunniit tarnikkut nappaatinik ilisimasalik. Taasisinnaatitaanngilagut, kisianni suliamut tunngasut tamaasa atuartarpavut, tarnip pissusiinik misissuinerit immikkut ilisimasallit pillugit siunnersuisarpugut, Knud Hjulmand oqaluttuarpoq. Naammagittaalliuuteqartarfiup tarnip pissusaanik ilisimasallip angajoqqaatut piginnaasanik misissuisimasoq paasissutissanik pissarsiffigaa?

– Naamik, taamaattanngilagut. Tarnip pissusaanik ilisimasallip nalunaarusiaa ilisimasalimmillu allamit taamaallaat atuarneqarsinnaavoq. Ilaannikkulli IQ-mik misilitsinnermit kisitsisit aalajangersimasut imaluunniit Rorschachimik misilitsinnermit naatsorsuutit saqqummiunneqartarput. Misissuinermili suliami tunngaviusut atuakkanni eqqaaneqarpata taava misissuutit atorneqartut piumanissaat takorloorsinnaavara. Inerniliussalli qularutigineqarpata misissuineq tunngaviusutut atorsinnaanngitsut aalajangerneqarsinnaavoq nutaamillu misissuititsisoqarluni. 

Tarnip pissusaanik ilisimasallit angajoqqaatut piginnaasanik misissuisartut immikkut ilinniartinneqarsimappat, imaluunniit kinaluunniit kommunit sinnerlugit angajoqqaatut piginnaasaqarnermik misissuisinnaava?

– Piumasaqaatigineqartoq tassaavoq angajoqqaat piginnaaneri pillugit misissuisoqartillugu tarnip pissusaanik ilisimasalimmik akuerisamit misissuisoqartarnissaa. Misissuinermi tamatigut taamaaliortoqartarnissaa sukateriffigineqarpoq. Kina angajoqqaatut piginnaasanik misissuissanersoq Kommunip aalajangertarpaa. Kisianni tarnip pissusaanik ilisimasallit misilittagallit taamaallaat atorneqartarnissaat siunnersuutigissavara, ingammik kalaallit angajoqqaanut pissutsit atuuttut eqqarsaatigalugit.

Tarnip pissusiinik ilisimasalimmit misissuutit suli atorneqassasut

Angajoqqaat pisinnaasaat pillugit misissuinerit tarnikkullu misissornerit pinngitsaaliissummik qitornavissianngortitsisarnermut tunngaviusut kalaallisut oqaatsinut kulturimullu naleqqussartinneqassasut danskit naalakkersuisuisa aalajangerpaat. Tamannali suli piviusunngunngilaq. Angajoqqaat pisinnaasaat pillugit misissuinerit kulturimut oqaatsinullu naleqqussanngitsut tunngavigalugit pinngitsaaliissummik qitornavissianngortitsisarneq suli ingerlapparsi. Sooruna taamaaliortusi?

– VIVE-p – Danmarkip inuunermi atukkanik ilisimatusarfiata [meeqqat kalaallit Danmarkimi angerlarsimaffiup avataanut inissitat, aaqq.] nalunaarusiaa ministeriusimasup maannalu ministeriusup innersuussutigaat, tassanilu erseqqissarneqarpoq meeqqat angerlarsimaffiup avataanut inissinneqarsimasut qitornavissianngortinneqarsimasulluunniit misissuineq ataasiinnaq tunngavigalugu, taakkununnga tulluussarsimanngitsoq, taama aalajangertoqarsimanngitsoq. Aamma taamaattoqartussaanngilaq. Kisianni misissuutit kulturimut oqaatsinullu naleqqussarlugit suliarineqalermata nuannaarutigaara. Pinngitsaaliilluni qitornavissianngortitsisarnermut pissutaasoq

Kommunit suliat affaat kukkussutigigaat Naammagittaalliuuteqartarfiup uppernarsarpaa. Kukkusumik paasinninnerit paatsuuinerillu sulianik misissuinermi uteqattaarneqarsinnaanerat ilissi paasissutissanik misissuisannginnersinnik arajutsisimasinnaanngilisigit?

- Innuttaasut uppernarsaatissaqanngitsumik unnerluutigineqarnerat assuarnartorujussuuvoq ingasaassinerullunilu. Kisianni pinngitsaaliissummik arsaarinnittarnermut qitornavissianngortitsisarnernullu tunngatillugu kommunit paasissutissaatiminni annertuumik kukkussuteqarnerat takussutissaqartinngilara.

Eqqartuussissuserisut paasisaat malillugit nakuuserneq kinguaassiuutitigullu atornerluineq angajoqqaat pinngitsaalillugit qitornaannik arsaarneqartarnerat qaqutigoorpoq. Assigiinngitsulli pissutaasartut ataatsimoortarput. Angajoqqaanut kalaallinut tunngatillugu amerlanertigut "isumaliortaatsip ilaannakoornera“ pissutaasarpoq. Taanna nassuiarsinnaaviuk?

– Isumaliortaatsimut naleqqussarsinnaannginnerup takutittarpaa qanoq eqqarsarluartigineq allallu isiginnittaasiannik paasinnissinnaaneq. Tamannalu pingaaruteqarpoq angajoqqaatut piginnaasanik angajoqqaatullu suliassanik inuiaqatigiinni peqataasinnaanissamut. Tamanna angajoqqaanut naliliinermut ilanngunneqariartorpoq, kisianni IQ-mik misilitsinnerup assigalugu taanna kisimi aalajangiisuulluni qitornavissianngortitsisoqarneq ajorpoq. Angajoqqaalli pinngitsaaliilluni meeqqanik arsaarinninnermi suliani isumaginninnermi ajornartorsiuteqartarnerat takusarpavut, aammali pissutsit allat soorlu inuunerlunneq, atornerluineq il.il. pissutaasarput. Suliani tamani angajoqqaat meeqqallu pillugit ilisimasavut tamarmik aalajangiinermut ilanngunneqartarput, Knud Hjulmand oqarpoq.