Tissisaarummi
aliannaarsaarfimmi arnaq pingaarnertut inuttaasoq qipilluni filmertoq
takuarput.
Illuanik siku aappaanilu kleenex kakkeqarluartoq tigummillugu
uummammigut anniaatini uperujoorpai.
Ilisimatusartut imaaliorput
Ilisimatusartut coronap tunillaassuunnerani misileraapput – piffissami amerlasuut nikallunganermik, ernumanermik kiserliornermillu misigiffigisaat. Inuit inersimasut 777-t katersorpaat eqimattanullu pingasunut agguarlugit:
1. Eqimattaq "allanut ikiuuttussaq": Eqimattaq taanna sapaatit akunneri tamaasa, sapaatit akunnerini marlunni inunnut allanut inussiarnersumik iliuuseqaqquneqarpoq. Tassaasinnaapput ikinngummut ajornartorsiortumut sianerneq, arlaannut iggassineq imaluunniit ilinniagasserinermi ikiuunneq.
2. Eqimattaq "imminut ajunngitsuliorfigigit": Sapaatit akunneri tamaasa imminut ajunngitsuliornernik pingasunik suliaqartartussaavoq. Tassaasinnaapput sivisuumik ikilluni uffarneq, imminut poortukkamik pisineq imaluunniit sammissallugu nuannarisamik piffissaqarnissaq.
3. Eqimattaq sanillersuussivik: Immikkut ilitsersorneqanngillat. Eqimattat allat assigalugit sioqqullugu kingornalu immersugassianik taamaallaat immersuisussaapput.
Ilisimatusartut peqataasut nikallunganerat, ernumanerat kiserliornermillu misiginerat sapaatit akunneri marluk sioqqullugit kingornalu uuttorpaat.
Tassanilu inussiarnisaariaatsit marluk assigiinngitsunik sunniuteqarnerat, allanilli ikiuunneq ataatsimut isigalugu pitsaanerusoq paasivaat.
Eqimattaq ”allanik ikiuugit” sutigut tamatigut pitsanngoriarnermik misiginerupput. Eqimattamut sanillersuussiffimmut sanilliullugu makku misigivaat:
- Nikallungannginneruneq
- Ernumannginneruneq
- Kiserliunnginneruneq
Eqimattami ”imminut ajunngitsuliorfigigit” peqataasut aamma pitsanngoriarnermik misigipput, killeqarnerusumilli. Nikallungannginneruneq misigivaat, ernumaneralli kiserliornerallu eqimattanut sanillersuussiffinnut sanilliullugu allannguuteqanngilaq.
Issuaaffik: Exploring the Effects of Prosocial and Self-Kindness Interventions on Mental Health Outcomes
TV, atuakkat
nipilersuutillu aqquutigalugit qasseriarluta tusarsimanerparput: ajoruit,
uippakajaaruit aliasullutilluunniit, taava ilinnut ajunngitsuliorfigissaatit.
Tamannali
nuannaalersitsisuunerpa pitsaanerpaaq?
Ilisimatusarnerup
nutaap allanut ajunngitsuliorneq ulloq naallugu imminut nukatsinnermit
tarnikkut peqqissusernut sunniuteqarluarnerusinnaasoq takutippaa.
Inussiarnisaariaatsit
marluk
Amerikamiut
ilisimatusartut allanut inussiarnisaarnerup imminullu inussiarnisaarnerup
tarnikkut peqqissutsimut kinguneri sanillersuuppaat. Peqataasut inersimasut
777-it eqimattanut pingasunut agguarpaat:
Eqimattaq
siulleq allanut ajungitsuliussapput: tamanna ikinngummut assammik
isaassinerusinnaavoq, sanilimut ikiuunnissamik neqeroorneq aapparisamulluunniit
tunissuteqarneq.
Eqimattami
allamiittut imminnut ajunngitsuliorfigisussaapput: imaassinnaavoq uffarfimmut
kissartumut kinisimaarneq, nuannarisamut piffissaqarneq imaluunniit ullup
ingerlanerani pauserneq.
Eqimattat
pingajuat nalinginnaasumik pisussaapput (eqimattaq sanillersuussivik).
Eqimattat
tamarmik piffissami sapaatit-akunnerini marlunni peqataasut nikallunganerinik,
ernumanerinik kiserliornerinillu uuttuinnginnermi, uuttuinerullu kingorna
ilisimatusartut ilitsersuutaannik malinnittussaapput.
Inussiarneriaatsit
assigiinngitsut marluk taakku assigiinngitsunik sunniuteqarnerat inernerit
takutippaat, allanillu ikiuunneq ataatsimut isigalugu pitsaanerorpasippoq.
Inerneralu
ersarittoq, Nanja Holland Hansen, ph.d., psykologi, Steno Diabetes Center
Copenhagenimi Herlev aamma Gentofte Hospitalimi ilisimatusartoq oqarpoq.
Taassuma videnskab.dk sinnerlugu ilisimatusarneq atuarpaa.
- Ingammik
allanik ikiuunneq nikallunganermik, ernumanermik kiserliornermillu eqimattanit
sanillersuunneqartunit annertunerusumik pitsannguinermik kinguneqarpoq.
Nikallunganerup appariarnera imminut ajunngitsuliorfigisunit
eqimattanilluunniit sanillersuussivinnit pingasoriaatingajammik
annertussuseqarpoq.
Ernumanermulli
tunngatillugu allaaneruvoq. Ernumanerup appariarnera nikallunganermik ersiut
assigalugu, eqimattani sanillersuussivimmi malugineqarsinnaasumik
siuariarnermik misigisaqanngitsunut sanilliullugu, allanut ikiuuttuni
angineruvoq. Kiserliornermut tunngasut inerneri maluginiarnarnerpaajupput.
Tassani eqimattat allanik ikiuutit eqimattani kisiartaallutik malunnaatilimmik
appariartoorput.
Ilisimatusartut
misissuisut malillugit allanut ajunngitsuliortut inoqatinut attaveqarnermik
misigipput.
Peqataasut
allanut iliuuseqaraangamik inunnut allanut qaninnerulersutut misigisarput.
Inooqatigiinnermilu attaveqarnermik misigineq tamanna nikallunganermik,
ernumanermik kiserliornermillu misiginermik annikinnerulersitsivoq.
Peqataasut
imminnut ajunngitsuliorfigisussat aamma pitsanngoriartoornermik misigipput,
killeqarnerusumilli. Nikallungannginneruneq misigivaat, ernumaneralli
kiserliorneralli eqimattanut sanillersuussivinnut naleqqiullugu
nikeriaateqanngingajavippoq.
Peqataaqataanermik
misigisimaneq
Charlotte
Bjerre Meilstrup, Københavnip Universitetiani Institut for Psykologimi adjunkti
kiisalu ABC for mental Sundhedsimi projektchefi malillugu ilisimatusarnerup
inerneri, immikkoortumi ilisimatusarnermut allamut naleqqulluarput.
Inernerimi
ABC for mental sundhedimi nammineq suleqatimilu ilisimatusarnerannut
assingupput, tassanilu ilisimatusarnermik toqqammaveqartumik tunngaviusumik
oqariartuutit pingasut sulissutigaat:
1. Ingerlataqarit
2. Allanik
ingerlataqateqarit
3. Isumalinnik
ingerlataqarit
- Ingammik
isumalinnut tunngasoq allanut iliuuseqarnermut qanimut attuumassuteqarpoq.
Ilaatigut nammineq piumassutsimik suliaqartut ilisimatusarfigaagut, tassanilu
inuulluarnermut tarnikkullu peqqissuunermut iluaqutsiisumik isumalimmik
suliaqarnermik misigisoqartarnera takuarput, Charlotte Bjerre Meilstrup
Videnskab.dk-mut oqarpoq.
Taassuma
ilanngullugu inuunerup itsaassusaanut danskit misissuinerat tikkuarpaa,
misissuinerullu inooqatinut attaveqarnerup sunniuteqarluarnerpaasarnera
takutippaa. Inuit inoqatinik peqateqartuusarnerannik, arlaannullu atasutut
misiginissamik pisariaqartitsisut allanullu isumaqartugut.
- Tamannalu
pisarpoq allanut ajunngitsuliornitsinni, Charlotte Bjerre Meilstrup oqarpoq.
Ajunngitsuliornerit
pisariusinnaasarput, imminnulli akilersinnaapput
Allanulli
ajunngitsuliorneq uippakajaanngunnerulernermik kinguneqartariaqanngilaq –
pisariusutut misiginarsinnaasarpoq. Taamattaaq Amerikamiut ilisimatusarneranni
aamma uippakajaarnerup uuttorneqarnerni tamanna takuneqarsinnaasoq, Nanja
Holland Hansen oqaluttuarpoq.
Nikallunganermik, ernumanermik kiserliornermillu misigisimanermik allattukkat misileraaneq ullunik 14-nik sivisussusilik sioqqullugu kingornalu. Qulleq: Eqimattat imminnut ajunngitsuliorfigisut eqimattanut sanillersuussivinnut sanilliullugu nikallunganermik misiginnginnerupput. Qiterleq: Eqimattami allanut ajunngitsuliortuniittut imminnut ajunngitsuliorfigisunit sanillersuuvinnillu pitsanngoriarnerupput. Alleq: Taamaallaat eqimattat allanut ajunngitsuliortut misileraanerup kingorna kiserliunnginnerupput.
Grafik: Naclerino et. al / Modificeret af Mathilde Kondrup Rasmussen & Ditte Svane-Knudsen
-
Taamaakkaluartoq tarnikkut peqqissutsimut pitsaanerusumik sunniuteqarpoq,
tamannalu pingaaruteqarpoq. Inunnut allanut ajunngitsuliorneq ilungersunartutut
misinnartaraluarpoq, uatsinnulli pitsaasuusarpoq. Taassuma Canadamiut
ilisimatusarnerat 2015-meersoq assingusunik inerneqartoq tikkuarpaa. Tassani
inuit eqimattat inooqataanerminnik ernumassuteqartut allanut ilioqqullugit
qinnuigineqarput, taakkullu pitsanngoriarnerminnik misigipput.
- Inunnik
allanik attaveqarneq, ilimagisamiit ajornannginnerusoq paasineqarpoq, Nanja
Holland Hansen nassuiaavoq.
Tarnikkut
peqqissuuneq ataasiakkaat kisimik akisussaaffiginngilaat
Naak allanut
ajunngitsuliorneq sunniuteqarluarnerpaajugaluartoq, siunnersuutitoqaasartoq
suli atuuppoq: ’Aliasukkuit ilinnut ajunngitsuliorfigigit’, Charlotte Bjerre
Meilstrup oqarpoq.
Arlaat
kisimi pingaaruteqanngilaq. Tamarmik pingaaruteqarput.
-
Siusinnerusukkut aarlerinaatit pinaveersimatitsinerlu annertuumik
allutarisarpagut, maannakkulli katsorsaanermi inuunerissaarneq isumaluutillu
sunik siuarsarneqartarnerat annertunerusumik isiginiartarparput.
Taamaaliornikkut
siusinnerusukkut allanut isumagisassanngortitanut sanilliullugu
akisussaaffimmik oqiliallatsitsisinnaavugut.
- Inuit
ataasiakkaat namminneq pilluarnissaminnik pilersitsinissamut akisussaaffiat
annertuumik aallussimavarput. Kikkulli tamarmik assigiinnik
periarfissaqanngillat, avatangiisillu annertuumik sunniuteqartarput, taanna
oqarpoq.
- taamaammat
inuiaqatigiinni qanoq pitsaasunik sinaakkutinik pilersitsisinnaanermut aamma
sulissutigaarput. Taakku tassaasinnaapput timersoqatigiinni sungiusaasut
imaluunniit ilinniartitsisut eqqummaarinnermikkut akuutitsinermikkullu
ulluinnarni sunniuteqartut, taamaalilluni kikkut tamarmik ataatsimoornermut
ilanngutitinneqarnerat qulakkeerneqarluni. Allanut iliuuseqarneq tamatigut
annertuumik suliaqarfiusariaqarneq ajorpoq. Ulluinnarni iliuutsit annikitsut,
suunngitsuusorinartut, ataatsimut ataasiakkaanut allanullu
sunniuteqartorujussuusinnaapput, Charlotte Bjerre Meilstrup nassuiaavoq,
tulliuttunillu siunnersuuteqarluni:
· Matu
arlaannut ammatiguk
· Nammineq
piumassutsimik suliniartunut ilanngugit
· Suleqatit
kumoorneertaruk
· Ikinngutit
pisuttuaqatigiumajuk
· Allat
peqatigiinnernut peqataaffinnut aggersakkit
Naggataagut
imminut isumalinnik misigineq pingaaruteqarpoq.
