Nalunartoq danskit oqaatsinik paasiniaasartuannit paasineqarsimasinnaavoq

Ukiut 2.000-it missaanni matuma siornagut illoqarfik nunarsuarmi annersaavoq. 

125.000-it tassani najugaqarput. Inuiappassuupput assigiinngitsut oqaasiilu aamma taamaallutik. Pyramidersuit alutornaqisut ullumikkut Mexicomi takornariarit ornigarneqarnerpaat ilagaat.

Teotihuacan.

Amerikami akullerni itsarsuaq illoqarfik Teo-ti-wa-kan-imik taaneqartartoq qangarnisarsiuunit, oqaluttuarisaanermik ilisimasalinnit oqaatsinillu mesoamerikameersunik nuannarisaqartunit – kulturikkut immikkoortumi maannakkut Mexicosup annersaaniissimasoq nunallu ilaanni eqqaaniittuni – paasiuminaatsinneqarpoq.

Mesoamerikami inuiaat allat illoqarfissuillu, mayat kingornalu aztekit assiginagit nalunarput teotohuacanerit kikkuunersut. Oqaasiilu aamma ilisimanngilavut. Maanna Københavnip ilisimatusarfiani ilisimatusarnermi nutaami immaqa paasineqarnerulersimassaaq illoqarfimmi innuttaasut qanoq oqalussimanersut.

- Teotihuacanimi kulturit assigiinngitsorpassuit paasisinnaasimavavut. Ilisimasimanngilarpulli illoqarfimmi suna pingaarnertut kulturiusimanersoq, Christophe Helmke Københavnip ilisimatusarfiani lektoriullunilu qangarnisarsiuujusoq allattariaaserlu annaaneqarsimasoq pillugu ilisimatusaammi nutaani allaaserinnittut ilaat Videnskab.dk-mut oqarpoq.

Illoqarfitoqarsuaq pillugu eqqumiitsut ilisimatuussutsikkut eqqoriaanerpassuaqarsimavoq. Ilisimatuut ilaat isumaqarsimapput Teotihuacan isumaginninnikkut pilerinarluinnartumik misileraanerusimasoq, inuiaqatigiit ilaat tunngaviusut atuutinngivillutik – soorlu oqaatsit allannermi atorneqartut.

- Isumaqarpunga inuit ilaannut paasiuminaatsoq allannermi oqaatsit pineqartut, uagut allannermi oqaatsitsinniit allaanerulluinnarmata, Magnus Pharao, Københanvip ilisimatusarfiani lektori oqaasilerisorlu Videnskab.dk-mut oqarpoq.

- Egyptenimi hieroglyffinut assersuunneqarnerussaaq.

Ilisimatuulli akornanni taamatut inerniliineq isumaqatigiinngissutaavoq.

Aztekerit oqaatsitigut siuaassaat

Teotihuacan naalagaaffissuarmi illoqarfiit pingaarnersaattut atuuppoq Kristusip inunngornerata kingornagut ukiumi 0-miit 600-nut matuma siornagut. Qanoq soorlu illoqarfik isasoorsimanersoq ilisimatuut isumaqatigiissutigisinnaanngilaat. Isasoornerata kingorna ukiut hunnorujulikkaat arlaqartut qaangiummata inuiaat allat oqaatsinik nahuatl oqaluttut Mesoamerikami ingerlaarput. Illoqarfiliortalerput 1300-milu aztekerit naalagaaffissuat tunngavilerlugu. Aztekerit itsarsuaq illoqarfissuusimasoq tupinnartoq nassaaraat Teotihuacanimik taasartik – seqernup pinngorfia. Illoqarfik alutorilluinnarpaat, aztekerillu kulturianut annertuumik pingaaruteqarpoq.

Tassalu oqaluttuarisaaneq naapertorlugu.

Københavnimili ilisimatuut marluk naapertorlugit kulturit siuarsimasorsuit taakku marluk ilaqutariinnerujussuusimassagunarput. Aztekerit asuli nalaatsornerinnakkut kiattup orpippassuani angalaanngillat Teotihuacanilu ’nassaaralugu’, isumaqarput.

Teotihuacanimi oqaatsit kingusinnerusukkut oqaatsinut ilaatigut aztekerit oqaasiinut najuatlimut siuaassatut ipput, isumaqartoqarpoq.

- Taamaappat aztekerit siuaasaat ilisimasamit siusinnerujussuakkut Mesoamerikamiissimapput, Magnus Pharao oqarpoq, tikkuarlugulu Teotihuacan aztekerinut toqqaannartumik siuaassaasut.

Itsarniit takussutissat katitertakkatut ittut oqaatsillu puigukkat

Nutaanik paasisaqarneq ilisimatuullu namminneq annertoorsuusinnaasumik nassaat aztekerit oqaasiisa nahuatl pilerseqqinneranik tunngaveqarput. Magnus Pharaop aztekerit oqaasii pilerseqqissimavai taamanersuaq ukiut 1000 sinneqartut matuma siornagut nipigisimasinnaasaattut ittumik. Ilisimatuut oqaatsit pinngoqqaat proto-corachol-nahuatl pissarsiaraat. Oqaatsit inunnit Teotihuacanimit aallartuni atorneqarsimanerattut nipillit, aztekerinngunnginnerminni.

Oqaatsit pinngoqqaat ilisimatuut atorsimavaat marrianit, iikkami qalipatanit allanillu qanganisarsiuut Teotihuacanimi nassaavini takussutissaasut paasiniarlugit atorsimasaat.

Kikkulli tamarmik danskit suliaannik isumaqataanngillat.

Isornartorsiuisut eqqissisaapput

Atuagassiami Current Anthropologymi ilisimatusaammik saqqummersitsisimasumi immikkut ilisimasallit arlaannaannulluunniit attuumassuteqanngitsut qulit ilisimatusarnermi nassaannut oqaaseqaateqaqquneqarput. Isumaqatiginngilaat uppernarsineqartoq itsarsuaq illoqarfimmi oqaatsit danskit ilisimatusaataat atorlugit nassaarineqartut.

Ilisimatooq soraarneq Lyle Campbell erseqqissaavoq periuserineqartoq takussutissanik ikittuararsuarnit arlalinnillu isumaqarsinnaasunik tunngaveqartoq. Assersuutigalugu allannerit sumiiffimmi oqaatsinik allarluinnarnik tunngaveqarsinnaapput.

Isornartorsiuisoq alla tassaavoq Tysklandimit Universität Göttingenimit Gordon Whittaker, aztekit allattariaasiannik ilisimatooq. Isumaqatigaa misissuineq soqutiginartuusoq, isumaqarlunili ataatsimut isigalugu ilisimatusarnikkut nutaanik pissarsiffiunngitsoq.

Immikkulli ilisimasallit sisamat oqaasii annerusunik ilaliipput marluk isumaqataanatillu isumaqataasut.

Ilisimatuut ilaliisut ilagaat Davide Dormenici. Antropologiuvoq qangarnisarsioorlu University of Bolognemeersoq, allapporlu danskit ilisimatusartut suliassaqarfimmi ilisimatusartut nutaarluinnarnik angusaqarsimasut.

- Teotihuacanit allattariaasiat alutornaqisoq pillugu siunissami oqallinnermi pinngitsoorneqarsinnaanngilaq, danskit suliaat oqaatigaa.

Najoqqutarisat nutaat

Danskit marluk ilisimatusarnermik assigiinngitsumik ilassineqarnerat pillugu eqqissisimaannarput.

Magnus Pharao isumaqataavoq ilisimatusarnernik ilisimatuut allat suliaannik tunngaveqartoq. Misissueqqissaarnertilli siuliinit pitsaanerusoq, siunissamilu paasiniaanermi nutaanik najoqqutassiilluni.

- Allanik ilisimatooqarpoq allattariarsornermik allamik paasinninnermik misileraasinnaasunik. Uani ilisimatusarnitsinni oqariartuutigaarput, atuarnerat taamatuulli pitsaassuseqartariaqartoq, Magnus Pharao oqarpoq.

Saniatigut isumaqatigaat suli uppernarsivissallugu Teotihuacanerit allattariaasiat kiisami nassaarineqartoq maannalu maleqqissaarlugu suliarineqalersoq. Maannakkummi Pharao aamma Helmke isumaqarput ilisimatusarnertik takussutissat pitsaanersarigaat Teotihuacan allattariaaseqarsimasoq taannalu aztekerinut qanittuaraasoq.

Suleqatit isornartorsiuisut allattariarsorluni oqaatsit puigukkat pillugit pitsaanerusunik isumaqarlutillu paasisaqarsimagunik suliassat aamakorsuit.

- Mesoamerikami allattariarsornermi 12 missaannik oqaaseqarpoq. Pingasuinnaat paasivinneqarsimapput, taamaattumik suli sinneruttorpassuaqarpoq, Christophe Helmke oqarpoq, matumani innersuussutigalugu Mayat aztekerillu allattariarsornikkut oqaasii paasineqareersimalersut, maannalu Teotihuacanerit oqaasii aallarteruttorlugit. Mesoamerikami allattariarsorluni oqaatsit amerlanersaat suli paasinngilavut.