Silaannarik nattorallillu nipaat

Timmiaq aallaqqaatigaa. 

Eqqornerussappalluunniit naajaq qasersoq qatsunganermi, ilulissat sarfaaterusaartut akornanni.

Qalipaasoq Johannes Larsen umiarsuup siuani takusimanngisaannakkaminik nasippoq. Umiarsuaq Hans Egede Kalaallit Nunaata sineraanut qanilliartorpoq. Taamanikkut 1925-mi juunimi. Danmarki qimappaa, nunalu nunap assinganit timmissallu allattorsimaffiannit taamaallaat ilisimasaqarfigisani tikissavaa. Timmissanik titartaassalluni ilisimasassarsiortunut peqataavoq – naapitaqarneruvorli.

Ilisimatooq aningaasanillu taarsigassarsititsisartoq Eiler Lehn Schiøler timmissanik ilisimasassarsiornermut qaammatinik pingasunik sivisussuseqartumut aaqqissuisuuvoq, taanna nalimini atuakkiassamik suliniutimi annersaannik ingerlataqarpoq – Danmarkip Timmiai – atuakkat qulit 1920-kkunni naalagaaffeqatigiinni timmissat pillugit ilisimasanik tamanik imaqartussatut pilersaarutaasut. Timmissat issittumi uumasut eqqortumik uppernarsarumallugit Kalaallit Nunaata Kitaanut ilisimasassarsiornermik aaqqissuivoq. Johannes Larsenilu timmissat titartarnissaannut toqqarpaa, taannalu taamanikkut imilertakkanik kusanartunik titaasarnerminik tusaamaneqareerpoq.

Johannes Larsenip nassatassani poortorpai, tassani imilertakkanut titartaavissani, aqerluusat qalipaasiutillu. Angalaneq Helsingørimi aallartippoq, Nordsølu, Orkney-mi qeqertat Nunallu Isua aqqusaarlugu Nuummut ingerlavoq. Angalanerminili titartaallunilu ullorsiutimini allattuisaqaaq: naajarlutsiat, niisat ilulissallu qalipaatit "kraplak, violet aamma kalkisut qaqqoritsigisoq" atorlugit qalipattarpai.

 Talittarfimmi neriusaaq

Umiarsuaq sapaatit akunnerini marlussunni angalareerluni Nuummi talittarfimmut tikikkiartormat, timmissanik qalipaasartup qaqqarsuit qaamanermik seqerneqartut takuai. Talittarfimmi arnanit meeqqanillu 200-nit amerlanerusunit niuffiorneqarpoq, taakkulu umiarsuaq takornartaq tikilluaqquniarlugu niuffiorput. Taakku kalaallisuunik neriusaap qalipaataanik qalipaatilinnik kusanaqisunik atikkersorsimapput.

Larsen umiarsuup qaavani qalipaatigissaaqisumik atikkersorsimallutik tikilluaqqusisunik isiginnaarpoq. Isigisai arnamit meeqqamut nikipput, nuilarmiunit takisunut, isinit taartunit kaminnut. Oqaasii naluai, qalipaatilli ilutsillu nalunngilai. Isigisani tupinnartut alutorai.

Ilisimasassarsiortut sinnerisa nunap naalagaani unnukkut nereqataaneranni – kisimi pappiaqqamik imilertakkanillu sammisaqarpoq. Qalipaataa pappiaqqami aalaannaavippoq. Suut tamarmik ilaassapput – minnerunngitsumik tikilluaqqusinermi misigisaa.

Ilisimasassarsiorneq ukiut 100-t matuma siorna pivoq. Tassungalu atatillugu Kertemindemi Johannes Larsenip katersugaasivia Kalaallit Inuiattut Ullorsiorneranni timmissanik ilisimasassarsiorneq pillugu saqqummersitsinermik ammaassaaq – tassanilu Johannes Larsenip peqataanermini imilertakkamik qalipagai aallaaviussapput. Saqqummersitsineq atuagarlu Johannes Larsen og fugleekspeditionen til Grønland 1925-mik taaguuneqarput.

Qaqqat timmissallu akornanni

Peqataasut umiarsuarmit Hans Egedemit pujortuleeqqamut Angummut nuupput. Kangerlunnullu pulaterlutik ilisimasassarsiornerpiaat aallartippoq. Timmissat sammineqarput: Mitit, serfat, toornaviuarsuit isunngallu. Timmissat arlallit Larsenip uumatillugit takornarpai, isunngarli, ”kusanarnerpaatut immikkuullarinnerpaatullu” taasani nuannaarutigaa.

Timmissalli tamarmik titartarneqanngillat. Arlallit aallaaneqarlutik passunneqarput. Taamanikkummi tamanna ileqquuvoq – ilisimasassarsiorniarluni uppernarsaasiiniarlunilu misissuilluartoqartariaqarpoq. Aanaveersaasoq Henning Scheel kiffiaavoq timmissallu katillugit 500-nit amerlanerusut katersorneqarput. Larsen sumiiffimmini titartaallunilu qalipaavoq.

Ilisimasassarsiortut piffimmi najugaqartunit ikiorneqarput: oqalutsi piniartorlu John Møller, qajartortartoq Juaat arnallu inuusuttut soorlu Batseba Kateralu nerisassiorlutik ammeralutillu ikiuupput. Larsenip piffissap ilaani nivissat ingillutik nutsugiartut Scheelimut timmissat manniinik imaarsaasumut nassuiarpai. Ullorsiutimini ima allappoq ”Itsarpalaarnera alianaaqutaaginnarpoq.”

Kunngi ulluni

Johannes Larsenip Ameralimmi nattorallip piaraanik takunera ilisimasassarsiornermi pikkunartut arlallit ilaagaat, nattorallillu ullui ima nassuiarpai ”…ivikkat issuatsiallu ujaraalunnik qerattaqqutillit”. Larsen qalipaanermini timmissat qulimini qarlorlutik kaaviaaraanni allappoq.

Piaraq perlinnginniassammat aalisagaminernik nerukkarpaa, taamaanneranilu timmissani titartakkani immikkuullarinnerpaat ilaat titartarpaa. Kingorna titartakkani Danmarks Fuglemi atorpaa, timmissat aalanerat, qaamaneq avatangiisillu aqerluusamik qalipaasersuummillu qalipanneqarput. Angalanermit assilialiai ullumikkut assilialiaani uummaarinnerpaanut ilaapput.

Atuakkanik ilitsiviit qulliullu orsumik ikummateqartup akornanni

Johannes Larsenip inuit aamma sammisarai. Nunaqarfinni Qoornumi Atammimmilu angerlarsimaffiit nassuiarpai – pukkitsut issumik qarmakkat, tassanilu kissalaarneq oqaluttuarisaanerlu iikkaniippullusooq. Nuummi John Møllerip ilaqutai pulaarpai, tassanilu qallunaat kalaallillu inuusaasiisa qanoq imminnut akuliussimanerat angerlarsimaffimmi atuakkanik ilitsivilimmi orsumillu ikummatilimmik qulleqartumi takuaa.

Arnat kalaallisoortut, meeqqat aalisartut, toqqillu aataat amiinik sanaat titartarpai.

”Kaffisoriaqquneqarpugut qaleralimmillu niviarsiaqqap ’nataarnamik’ taasaanik tunisippugut, aamma allappoq. Taanna ullorsiutimini nipisiorlugu allappaa, kalaallimmi allattaasiat ilisimanngilaa.

Iluliarsuit tungujuartut

Ilisimasassarsiortut septembarimi Qeqertarsuarmut anngummata peqataasut qasujartulersimapput – misigisanik qalaarlutik. Johannes Larsenilli titartagai kusatsikkiartorpullusooq: ilulissat, appat qilallu minutsit 15-kkaarlugit allanngorartoq. Ingammillu qalipagaasa arlallit akornanni ataaseq ullumikkut qalipagaani pingaarnertut isigineqarpoq: iluliaq tungujuartoq Qeqertarsuup eqqaaniittoq.

Oktobarimi angerlamut apuukkami ilusilersukkani immikkoortiterpai, nangillugit qalipallugillu Schiølerip atuakkiaanut assiliartassatut suliarai. Ilisimasassarsiornermit timmissanik misissugai atuakkami Danmarks Fuglemi naqinneqarput, taakkullu immikkoortut pingasunngorlutik 1931-ip tungaanut saqqummersinneqarput. Kalaallit Nunaannut angalanera eqqumiitsuliortutut inuunerani pingaarnerpaanut ilaavoq.

Qalipaat issittup anoraanit supineqartoq

Ilisimasassarsiorneq ilisimatusarnertut ingerlanneqarpoq – kulturilli marluk aamma naapipput.

Johannes Larsenip timmissat meqqui suluisalu isorartussusaat kisiisa allattarunnaarpai, aammali kialaarneq, qungujunneq aalisakkallu uutat tikkat allaaserisarpaa. Timmissanik qalipaajartorluni tikippoq – inuilli, siku issittumilu angalanermini misigisani ilanngullugit qalipappai.

Angalanermini allakkiami kingulliit ilaanni ima allappoq: ”Maani iluarisimaartorujussuuvunga. Taamaattoq kangerlunnukarnissara qilanaaraara. Alianaatsorsuupput.”

Taamaappullu. Qalipaatimilu pappiaqqamut tutsinneri tamaasa taamaaliortuarpoq.

Allaaserisaq atuakkamit 2025-mi juunip 21-ani saqqummertussamit annertunermik aallaaveqarpoq: "Johannes Larsen og fugleekspeditionen til Grønland 1925", Malene Linell Ipsenip allagaa.