Qallunaat imminnut isiginnittaasiat unammillerneqartariaqarpoq

Danmarkimi naalagaaffiup kryolit-imillu suliaqartut suliffissuit 1854-imiit 1990-imut Ivittuuni kryolitimik piiaaffiup kaaviiaartitai ullumikkut 400 milliarder koruunit missaanniipput. 

Amerikamiullu suliffeqarfiutaata Pennsaltip kryolitimik suliareqqinneqanngitsumik pisisarnermigut USA-milu ingerlatseqatigiiffinnut allannut tunisisarnermigut aningaasat taakkua 400 milliardit koruunit missaat kaaviiaartippai.

Tamanna piviusulersaarummi ”Orsugiak – Grønlands Hvide Guld”-imi, arfininngornermi februaarip 8-ani Katuami nunarsuaq tamakkerlugu takuteqqaarneqartumi DR-imi KNR-imilu sapaatiuppat februaarip 9-ani takuteqqaarneqartumi, erserpoq.

- Aningaasatigut nalorninartut misissorneqarnissaat pingaaruteqarpoq. Nunasiaateqarnermik aaqqissuussaasumik ingerlatsisimaneq filmimi takutinneqarpoq. 

- Pisuussutit ukiuni 135-ni piiarneqartarsimapput, tamannalu piaarinani pimoorussillunili, ammasumik pilersaarusiukkamillu pivoq, piviusulersaarusiortoq Claus Pilehave piviusulersaarummik filmiliortoq oqarpoq.

- Orsugiak qallunaat Kalaallit Nunaanni nunasiaateqarnerannik paasinninnissaminnut iluaqutigisinnaavaat, tassanimi aamma Danmark nunasiaateqarnermini aningaasaqarnikkut pissutiginiagaqartoq takutinneqarpoq, tamannalu oqaluttuarisaanermi annikillisinniarneqartarluni, Lektori Naja Dyrendom Graugaard oqarpoq nangillunilu:  

- Aammali nunasiaataanerup inuiaqatigiinnut qanoq kinguneqarsimanera oqaluttuarineqarpoq. Taamaalilluni ujarak taanna atorlugu nunasiaateqarnerup oqaluttuarisaaneranut tunngasut amerlasuut takuneqarsinnaapput, Lektor Naja Dyrendom Graugaard oqarpoq, taannalu aamma Kalaallit Nunaata Danmarkillu nunasiaateqarnerup nalaani attaveqatigiinnerannik ilisimatusartuuvoq.

Misissuisartoq oqaluttuarisaanermilu bachelori Marie-Louise Skov Jensen kryolit qanoq naleqarnersoq paasiniarlugu Kryolitselskabip naatsorsuutaanik naalagaaffiup toqqortaasiviani misissuisoq filmimi takuneqarsinnaavoq.

Danmark nunasiaatilittut immikkut ittuusoq

Piviusulersaarut ministeriunerup Anders Fogh Rasmussenip 2008-mi oqaasiinik issuaanermik aallartippoq, tassani Danmarkip kalaallit inuiaqatigiit naqisimanagillu kaattunngortinngikkai, Danmarkili tukkortuusimallunilu Kalaallit Nunaatalu inuiaqatigiittut atugarissaartutut nutaaliaasutut ineriartortinnissaanut aningaasatigut tapiissuteqarsimasoq qallunaallu Kalaallit Nunaannut tunngatillugu kanngusuutissaqanngilluinnartut oqarpoq.

Imminut isiginninneq tamanna unammillerneqartariaqartoq filmiliortut isumaqarput, eqqaavaallu qallunaat ammasumik oqallinnermi Kalaallit Nunaannut isiginnittaasiat, amerlanertigut aningaasanut tunngasartoq, matumani naalagaaffiup tapiissutai eqqartorneqarluartarlutillu Kalaallit Nunaat aningaasartuutitut isigineqartarluni.

- Kalaallit Nunaata aningaasartuutituinnaq isigineqarnera Danmarkimi inuit tamarmik eqqarsartaasianniillunilu oqallisaangaatsiartartoq isumaqarpunga. Danmark nunasiaatilittut immikkut tukkortuusimasoq isumaqartoqarpoq, filmillu oqaluttuaq allanngortissinnaallugulu ammasumik oqallinnermi assigiinngiiaarnerusunik pilersitsisinnaasoq neriuppunga, Marie-Louise Skov Jensen oqarpoq nangillunilu,

- Danmark nunasiaatilittut attaveqarnermini aningaasaqarnikkut soqutigisaqanngitsutut ilumut nunarsuarmi kisiartaasimassava? Soorunami Danmark aamma aningaasaqarnikkut pissutissaqarpoq, soorunami aningaasatigut iluanaarutit Danmarkimit Kalaallit Nunaannut ingerlaannaanngillat, aammali illuatungaanut ingerlapput, Marie-Louise Skov Jensen oqarpoq.

Danskit aningaasarsiornermik ilisimatuut Torben M. Andersenip aamma Kjeld Møller Pedersenip filmimi kryolitimit kaaviiaartitat, ullumikkut 400 milliarder koruuninik naleqartut, issertitaqassutaasimaneri inuiaqatigiinnulluunniit naleqarnerulersitsimaneri ersersinneqanngitsut pillugit isornartorsiuipput.

Kryolitinik niuernermi sinneqartoorutit siornatigut suliffeqarfiit aningaasaqarnerannut sunniutaat misissorneqarsimagaluartut, kryolitinilli niuernerup aningaasaqarnikkut ingerlanerata Kalaallit Nunaanniinnaanngitsoq Danmarkimiinnaaneranik eqqarsaatiginnilluni inuiaqatigiit aningaasaqarnerannut sunniutaasumik misissuisoqarsimasoq piviusulersaarusiortut oqaluttuarput.

- Ingerlatseqatigiiffiup kryolitimik suliaqartartup ukiumut sinneqartoorutai piffissami aalajangersimasumi, tunisassiornermut aningaasartuutit, akissarsiat il.il. ilanngaatigereerlugit, siornatigut misissorneqarnikuupput, Marie-Louise Skov Jensen oqarpoq.

- Aningaasaqarnermili lektorip Lise Lyckip filmimi oqaluttuarneratut ingerlatsinermi aningaasaqarnermik misissuinermi taama ittumi aningaasartuutit ingerlatseqatigiiffiup aningaasaqarneranik ingerlatsinermut atorneqartut tamarmik kalaallini inuiaqatigiinni aningaasarsiornermutatorneqaratik taamaallaat qallunaat inuiaqatigiivini aningaasarsiornermut atorneqarsimasut eqqarsaatigineqarsimanngitsoq, ilitsersuisoq Claus Pilehave oqarpoq.

- Kryolitimik nioqquteqartartut 1847-miit 1990-imut pillugit allaaserisaqarpoq, tassanilu pisinerit, umiarsuarnik kryolittimik assartuisut, naalagaaffimmut akitsuutit, ingerlatsinermi sinneqartoorutit, sinneqartoorutit tamarmiusut iluanaarutillu pillugit, kaaviiaartitalli tamarmiunngitsut pillugit allassimasorpassuaqarpoq, Claus Pilehave oqaluttuarpoq. 

Isiginnittaatsit assigiinngitsut 

Nunasiaanerup kingorna aningaasaqarnerup oqaluttuarisaanera aamma oqallisigisariaqarlugulu paasisariaqartoq piviusulersaarusiortut isumaqarput.

- Nunasiaatilittut pissaanillit nunasiaatiminnit aningaasatigut iluanaarutigisartagaasa pitsaanerpaamik qanoq naatsorsorneqarsinnaanerat maannakkorpiaq nunarsuaq tamakkerlugu aningaasarsiornermik ilisimatuut oqallisigisarpaat. Apeqqummut tamatumunnga akissut isumaqatigiinngissutigineqarpoq, isumaqarpugulli oqallinneq tamanna pingaaruteqarlunilu naleqquttoq, taamaammallu isumaqatigiinngissutit tamakku aamma piviusulersaarummut ilannguppavut, Claus Pilehave oqarpoq.

- Assersuutigalugu aningaasartuutit ilanngaatiginagit kaaviiaartitat isiginissaat tulluarnerusoq aningaasaqarnermut lektori Lise Lyck aamma aningaasaqarnermut professori Arindam Banerjee isumaqarput. Aningaasartuutit aningaasarsianut pisiortornermullu atorneqartut Danmarkimi aningaasaqarnermik pilersitsinikkut Kalaallit Nunaaniunngitsoq Danmarkimili iluaqutaasarnerat peqqutaavoq. 

- Taamaammat nunap immikkoortuaniit tigusinertut Danmarkimullu nuussinertut aamma isigineqarsinnaavoq. Kisianni aningaasaqarneq allatut isigisariaqarparput. 

- Piiaanermi erniat Danmarkip kryolitimit pissarsiaanik naatsorsuinissamut pitsaanerpaajusut, kaaviiaarnerillu taamaallaat sunik tunineqarsimanerannik oqaluttuartuusut Torben M. Andersen isumaqarpoq. Taamaammat tamanna ilaatigut piviusulersaarummi takutikkusupparput. Ullumikkut 400 milliarder koruunit nalinginut naleqartoq, aningaasaqarnikkullu ilisimatuut kaaviiaartitat assigiinngitsutigut isigisaraat filmiliatsinni inerniliupparput, Claus Pilehave oqarpoq.