Namminiilivinnissaq – qujaannarpugut

Ålandip qeqertai namminersorlutik ingerlatsipput – Kalaallit Nunaannitulli. 

Kalaallilli Nunaat assiginagu politikerit inuttaasullu ima oqarput: Namminiilivinnissaq – Qujaannarpugut!

Qeqertat 6757-t qeqertaaqqat ikkarluillu Finlandip Sverigillu akornanni imminut uiguleriiaattutut inissisimasut, Kalaallit Nunaanni pisinnaatitaaffiit killigititallu assigingajallugit namminersornermik ingerlatsipput. Ålandip qeqertai ukiut 100-t sinnerlugit namminersornermik ingerlatsipput, nunatsinnut assingusumik. Kalaallit politikerii piffissap ingerlanerani Ålandimit isumassarsiortarput.

Ålandimiut 30.000-ngajaat immikkoortunik amerlanernik namminneerlutik akisussaaffeqarput: ilinniartitsineq, peqqinnissaq, avatangiisit, kommunini aqutsineq, inuussutissarsiorneq. Finlandilli nunanut allanut politiki eqqartuussiviillu oqartussaaffigai. Finlandilu akileraarutinut akiliisitsisarpoq, taakkulu kingorna Ålandip qeqertaanut utertinneqartarput.

Ålandimmi qeqertai Finlandip ilagai, naak qeqertani svenskisut oqaluttoqaraluartoq. Sverigilu annertuumik atassuteqarfigineqarpoq. Qeqertallumi arlalitsigut Sverigemut eqqaanarput. Åland qanga Sverigemut atasimavoq. 

Naak Kalaallit Nunaata Ålandillu namminersornermik ingerlatsineq assigiissutigigaluaraat, taamaattoq nunat taakku marluk assigiinngitsorujussuupput. Aap imaq taakkununnga marlunnut pingaaruteqarpoq. Qeqertarparpassuarni taakkunani tamani imaq qanittuaraavoq. Kalaallit Nunaannitoqqinnaaq.

Allamillu – tissinartumik tupaallannartumillu – Kalaallit Nunaannut attuumassuteqarpoq, taanna Ålandip inatsisartui pulaaraanni paasineqarsinnaavoq. Taannali kingusinnerusukkut uterfigeqqissavarput.

Imigassat akitsuusigaanngitsut

Ikaartaaterpassuit Sverigemeersut Finlandimeersullu Ålandimut aqqusaartuarput. Ikaartarfiit ikaartaateeqqallu qeqertarpaat 60-it najorneqartut akornanni aqqutaapput.

Sverigeme Grislehamnimit Eckerömut ikaartaammut ikiinnarlunilu, sooq inuit taama amerlatigisut ilaasarnerat paasineqarsinnaavoq. Misilittagaqarluartutut angallattut amerlasuut puunut assartuutinik qamuteqarput. Ikiniariarlutillu pisiniarfinnut akitsuuteqanngitsunut ussatilersarput. Sverigemi Systembolagimi imigassat viinnillu pisiarineqartarput. Ikaartaammilu kikkut tamarmik takannarsuaq. Utoqqarnit inuusuttunut karsersuarnik viinninik, immiaaqqanik imigassanillu imalinnik nuannaarlutik angallassipput.

- Inuuissiortuungajalerpugut, utoqqalinersialik isikka anillatsingajallugit puunik assartuut oqimaatsorujussuaq nassataa takugakku nassuiaavoq.

Amigaateqavinngillammi: Hvidviinnit, champagniat, Aperol Spritz. Imigassat akitsuuteqanngitsut pisiarineqareerneranni cafeteriamut immiaararsiniarlunilu køttbullarsiniartoqartarpoq. Qilattulluunniit umiarsuarmi najoqqagassat ussernartut sisamat ilaat imertarpaat. 

Ikaartaaterpassuit akitsuuteqanngitsunik nioqqutissallit Ålandimiunut suliffiupput pingaarutillit, taakkulu ukiuni untritilinni imarpissuarni umiartortuarput, sulilumi umiartorlutik.

Åland Finland assigalugu EU-mut ilaasortaavoq. Immikkulli isumaqatigiissuteqarput, taamaalillutillu qeqertat akitsuusigaanngitsunik tuniniaaneq piumaneqaqisoq ingerlatiinnarsinnaavaat.

Tamakku saniatigut Ålandimiut takornariartitsinermik, nunalerinermik, orpippassuaateqarnermik, sullissinernik, aalisakkanik tukertitsinermik aalisarnermillu annikitsumik inuussutissarsiuteqarput. 

Suliffissaaleqisoqanngingajappoq.

Russit Ålandimiut ajorsarterujussuaraat

Nuummisulli innuttaasut pingajorarterutaat illoqarfiit Pingaarnersaanni Mariehamnimi najugaqarput. Illoqarfeerannguaq nuannersoq 12.000-inik innuttalik. Qisunnik illoqarnermigut, kaffisorniartarfeqarnermigut, pisiniarfeqarnermigut illoqarfimmilu inuunerup aasaanerani takornarianik sunnerneqarluarneragut Sverigemut assinguvoq. Qorsooqqinnersaqarpoq, pinnguartarfeqarluni biilillu ikittuinnaallutik. Suut tamarmik eqqissisimasumik ingerlapput.

Illoqarfiup aqquserngisa pingaarnersaata Storagatanip isuani, illorsuaq qaqortoq marmorimik sanaaq ippoq. Taanna tassaavoq Självstyrelsegårdenimik taaneqartartoq. Inatsisartut Lagtinget tassaniipput, tassanilu Landskapsregeringi, Naalakkersuisunut assingusut allaffeqarput.

Naalakkersuisut, Inatsisartut allaffeqarfillu annertunertigut illorsuarmi ataatsimoorput. 

Illorsuup akiata tungaani Finlandip landshøvdingia allaffeqarpoq. Taanna danskit rigsombudsmandiata qanga taaguutaatut taaguuteqarpoq.

Isaariaq pingaarneq ornippara. Asaanerani matoqqarpasippoq. Pigaartulli inussiarnersup isertippaanga, Lagtingimilu ilaasortat 30-t feeriartut oqaatigalugu. Atuagaasiviali alakkarsinnaavara.

Piffissallu ingerlanerani attaveqatigiilerpugut tatigeqatigiilerlutalu, soorlu tamanna inuiaqatigiiaqqani piuaannangajattoq. Aap, ininut illernarnerpaanut matu ammarumavaa. Tummeqqat marmorit kusanartut atorlugit qummukarpugut, Ålandillu inatsisartuisa etageaanut anngulluta. ”Titartakkat qalipaatigissut” Ålandip vikingit nalaannit ullumikkumut oqaluttuarisaanera oqaluttuaraat. Vikingit ersinartut akersuuttut, umiarsuit kusanartut, nunaatillit naatitsisut. Qalipakkat kusanartut ilaanni russit sakkutuuisa Ålandimiut ajorsartillugillu illuinik ikuallatsitsisut takuneqarsinnaavoq.

Åland pillugu akersuunneq

Qeqertat 6757-t Sverigep Finlandillu akornanniittut Østersøp isaariaata eqqaani Botniske Bugtip tungaani qitiusumik inissisimaffeqarput. Qeqertat ukiorpassuarni Sverigimut atapput. 1809-imili Sverigep sorsuunnermi ajorsarami Finlandimik Ålandimillu Ruslandimit arsaarneqarpoq. Russilli 1917-imi mumisitsineranni Ålandimiut Sverigemut atassuteqaqqilernissaq qinnutigaat. Finlandilli aamma qeqertat piumavai. Ukiut aammik kuisiffiusut amerlasuut kingorna sorsuunnissamut taarsiullugu, nunat taakku marluk Folkeforbundi – FN-p siulia – akerleriinnermut aaqqiissuteqassasoq toqqarpaat.

Ålandip qeqertai Finlandimut atanissaat, svenskilli oqaasii atorneqassasut Folkeforbundip aalajangerpaa. Ålandillu qeqertai sakkutuulersorfigineqarnatik arlaannaannulluunniit atanatik sakkutooqarfiunnginnissaat aamma. Ullumikkullumi suli taamaappoq – Naak Sankt Petersborg 500 kilometeriinnarnik ungasissusilimmiikkaluartoq. 1921-mi Finlandip namminersorluni ingerlatsineq qeqertani atulersippaa. Kingorna namminersorluni ingerlatsineq marloriarluni nutarterneqarpoq, taamaalilluni Ålandip qeqertaasa imminut oqartussaaffiginera annertunerulersillugu.

Nanoq qatimaattoq

Pigaartullu lagtingip ataatsimiittarfianut matu ammarpaa, tassani issiaviit oqaluttarfillu qisummik taartumik sanaajupput. Qeqertaaqqanimi qisuit naammattumik pigineqarput. Piffiup affaanit annertunerusoq orpinnik qallerneqarpoq. Ataatsimiittarfiulli isaariaani takusara tupaallaatigaara: nannup amerujussua. Amerlu erseqqinnerusumik takuniarlugu qanilligakku nannup qatimaannera nipitooq tusaarpara. Manngertitarpunga, takuniaatitsisoralu illarujussuarpoq.

- Meerarpassuit maanga takuniaasarput. Taamaammallu tissinartumik pilersitserusuppugut. Nannup amia namminersorneq ukiunik 50-iliimmat Kalaallit Nunaannit tunissutaavoq, taanna oqaluttuarpoq.

Ameq salinneqaqqammivoq qaallorillunilu igalaamernup tunuani takusassiarineqarpoq.

Tummeqqakkut ammukarninni Ålandimiut namminiilivikkusunnersut takuniaatitsisora aperaara.

- Tamanna inunnit oqaluuserineqarneq ajorpoq. Amerlanerit nammineernissatsinnut ikippallaartugut isumaqarunarput, taanna oqarpoq.

Arnaq ukiuni 18-ini naalakkersuisunut siulittaasuusoq

Partii namminiilivikkusuttoq ataasiinnaavoq, Ålands Framtid. Partii nalinginnaasumik qinersisartut 5 – 10 procentiinit taaguunneqartarpoq. Kingullermillu qinersinermi partiip minnerpaaffissaq 3 procenti angunngitsoorpaa. 

Partiini qiterliit Åländs Center Liberalernelu annersaapput, taakkulu Demokraatinut assersuunneqarsinnaapput. Partiit taakku marluk namminersornerullu annertusiartuaartinneqarnissaa kissaatigaat, taakkuli arlaannaataluunniit Finlandimit avissaarnissaq isumaqatiginngilaa. Partiit taakku marluk naalakkersuisuutitaqartuupput.

Naalakkersuisooqatigiinni arnat amerlanerpaanerat nunarsuarmi immikkuullarequtaavoq. Ministerinit arfineq marlunnit sisamat arnaapput. Pisarnerlu malillugu naalakkersuisut siulittaasuat aamma arnaavoq. Ukiuni kingullerni 18-ni taamaassimavoq. Katrin Sjögren (Liberalerneersoq) maanna nunatta arnaraa.

Kommunit 16-it

Mariahamnip aqqusernanut anillaqqippunga, tassanilu arnat pingasut oqaluffiup sioraaniittut naapippakka. Taakku pattagiarsuarsornermik festivalimik nittarsaassipput. Oqaloqatigiilerpugut. Sverigemut ilaarusunnerunnginnersut aperigakkit, aappaa akivoq:

- Svenskiorusunngilagut. Finlandimiorusunngilagut. Ålandermiuuvugut.

Arnat sinneri sikisarput. Finlandimit avissaarusunnginnersut aperigakkit pingasuullutik tupaallattutut isikkoqarput. Aaqqissuussineq maanna atuuttoq ajorinagu, taakku oqarput.

Aqqusernit pingaarnersaanni NIPÅ, Nordens Institut – Nuummi NAPA-p assinga – ippoq. Projektleder Therese Hjälmarstrandip Ålandi 16-inik kommuneqartoq nassuiaavoq.

- Inuit piffimminnik pingaartitsisorujussuupput. Naak inuiaqatigiiaraagaluarlutik 100-t inorlugit innuttallit, kattullutik anginerusumut ilaalerusunngillat.

Ålandimiut svenskisut oqaaseqartuunertik aalajangiusimalluarpaat. Amerlasuut Finlandimiusutoqaluttarput, tamakkernatilli. Ålandimi ilinniarnertuunngorniarfeqarlunilu ilinniarfeqarpoq. Ingammik umiartornermi qeqertanut pingaaruteqaqisumi. Universiteteqanngilarli. Qaffasinnerusumik ilinniassagaanni Finlandimukartariaqarpoq. Atugarissaartuuppummi qeqertanilu ulapporiffimmi suliffissaqarluarpoq. Therese Hjälmarstrand naapertorlugu napparsimaveqarpoq ingerlalluartumik, taamatullu aamma qeqertani minnerni ungasissuni aamma.

Naatitsivik

Qeqertat tuusintillit nunaat orpippassuaqaqaaq, qeqertaararpassuaqarluni inerilluarsimasumillu nutaateqarnermik ingerlatsiviulluni. Silaannarmi naak avannarpasissumiikkaluarluni kissalaartuuvoq. Naatsiianik naatitsiviit sumi tamani takussaapput. 

Ålandip qeqertai Finlandip naatitsivigai 750.000-inik iipilequtilik. Ålandi inerititanik naatitanillu annertuunik Finlandimut pilersuisuuvoq. Finlandimi iipilit pisiarineqartut 77 procentii Ålandip qeqertaaneerput. Pærini 98 procentit, blommini 80 procentit skalotteløginilu 90 procentit. 

Ålandimi pisiniarfiit Nuummi Brugsenimitulli imaqartigipput. Noqqutissat Finlandimeersut arlaqarput, taakkulu saniatigut nunarsuup sinneraneersuullutik. Qeqertat nerisassanik imminut pilersorput. 

Nunat Avannarliit Siunnersuisooqatigiivisa nalunaarusiaat malillugu Kalaallit Nunaanni nerisassanik 17 procentinik imminut pilersorpoq, Savalimmiut 22 procentinik Ålandilu 59 procentinik. Nunat killiit allat assigalugit Ålandimiut aamma qeersaarnerusunngoriartorput. Inunngortartut ikiliartorput. Inuusuttut tamarmik ilinniareernerminni uterneq ajorput. 

Taamaakkaluartorli Ålandimi innuttaasut aalaakkaatinneqarput. Amerliartulaarpullumi – Finlandimit Sverigimillu nutsertut pissutaallutik. Qeqertat siallernikkaagaluarput, Amerlasuulli inuiaqatigiiaaqqani avasissumiittumi inuuneq toqqissisimanerivaat.