Nillataartitsivik politikkikkut anneruniutaasoq

Coronap 2020-miit 2021-mut tuniluunnera Kalaallit Nunaanni anigorluarneqarpoq. Aningaasaqarnikkulli kinguneri anngummata aningaasat naleerukkiartorneranni malugineqarsinnaavoq – taamaalillunilu ulluinnarni nioqqutissat akisunerulerlutik.

Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit ukiup affaanut nalunaarusiaminni Kalaallit Nunaanni aningaasat naleerukkiartornerat ima naatsorsorpaat: 2024-mi 3,6 procenti, 2025-mi 2,8 procenti aamma 2026-mi 2,0 procenti – qaffakkiartornera annikilliartuaarusaartoq, taamaakkaluartoq Danmarkimiit qaffasinnerusoq. (2020-25 aningaasat naleerukkiartornerannit takussutissaq takujuk).

2024-mi pissutsit ajorseriarput: Aningaasat naleerukkiartornerat 3,6 procentimik qaffappoq, ingammik nerisassat akiisa qaffannerisa kingunerannik ilaqutariit aningaasaqarnerat eqqugaalluni. (Danmarkimi aningaasat naleerukkiartornerat siorna 1,4 procentiuvoq).

Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit aningaasat naleerukkiartornerannut pissutaasut marluk pingasulluunniit tikkuarpaat.

– Kalaallit Nunaanni inuussutissat ilarpassui avataanit eqqussugaapput, nunamilu maani akit ukiut siuliini nunani allani akit allanngorarnerannut kingusinaarluni naleqqussarneqarput. Ineqarnermut aningaasartuutit, angerlarsimaffiit missingersuutaanni annertusartut, ineqarnermut, innaallagissamut, imermut kiassarnermullu akit qaffannerisigut annertuseriarput. Ikummatissat akii pillugit isumaqatigiissutit nunarsuarmi niuerfimmi akit allanngorarnerinut Kalaallit Nunaat sunnerneqarpallaarneq ajorpoq, kisianni Polaroilimit atuisut illersuunnarsinnaajunnaarsimavaat, siulittaasoq Torben M. Andersen Sermitsiamut oqarpoq. 

Akit qaffannerat ukiaanerani ataatsimiinnermi oqallisigineqartut

Aningaasat naleerukkiartornerat Inatsisartut ukiakkut ataatsimiinneranni sammineqangaatsiarpoq, politikerillu partiinit tallimanit tamanit nioqqutissat akiisa qaffakkiartornerat ilaqutariit aningaasaqarniarnerannut sunniuteqarnera isornartorsiorpaat. 

Naalakkersuisut siulittaasuata Jens-Frederik Nielsenip Demokraatineersup ammaanersiorluni oqalugiarnermini aningaasat naleerukkiartornerat eqqartorpaa. ­

- Inoqutigiit inuuniarnerminni aningaasartuutaat annertusisimapput. Angajoqqaat ilaasa aalajangertariaqarpaat akiligassat akilissanerlugit imaluunniit meeqqat sunngiffimmi sammisartakkatut nuannarilluinnagaat pilliutigissanerlugit. Innuttaasut utoqqaanerusut toqqissisimannginneq misigisalerpaat Pilersuisumukaraangamik akit qaffakkiartuinnartut takullugit, utoqqalinersiutiminnut inorsartitsisalermata. Paasinarluinnartumik amerlasuut ernummateqarput. Tamannalu Naalakkersuisunit arajutsisimanngilarput, Jens-Frederik Nielsen oqarpoq. 

Partiit iliuuseqaqqusipput, politikerillu arlalinnik sukaterisussaapput ilaatigut akitsuutinik.

Innuttaasut ulluinnarni inuunerat oqilisaaffiginiarlugu kaffinut, nersussuup puulukillu neqaannut, sukkunut, tipigissaatinut eqqiluisaarnermut atortunut akitsuutit ukiuni kingullerni atorunnaarsinneqarput. 2026-mut aningaasanut inatsisissatut siunnersuut naapertorlugu eqqussuinermi akitsuutinit 645 millionit koruunit pissarsiarineqassapput, ilaatigut sukkulaanit, imigassanik aalakoornartortalinnit, tupanit, biiliniit, puussiat plastikkinit, poortukkanit aamma ussassaarutinit naqitanit agguaanneqartartunit.

– Nunatta karsiani periarfissat killeqarput, sodavandinut akiitsut nioqqutissanullu allanut eqqussanut akitsuutit annikillisinnerat taamaaqataanik isertitanit sipaarnikkulluunniit aningaasalerneqassapput, aningaasaqarnermut akileraartarnermullu naalakkersuisoq Inuit Ataqatigiinneersoq Múte B. Egede mianersoqqusivoq. 

Aammali allatigut iliuuseqartoqarsinnaavoq.

Aningaasaqarnermut Akileraartarnermullu Ataatsimiititaliaani Demokraatiniit ilaasortap Jørgen Rosbachip Namminersorlutik Oqartussat suliffeqarfiutaat tikkuarpai. Akit assigiimmik aaqqissuussaanerat tapiissuteqartarnerillu annertuut atuisorpassuarnut nioqqutissat akisunerulernerisigut eqquisarmata. 

– Akit qaffannerat avataaninngaanneerpoq. Internet- aamma tele, Royal Artic Linellu kisermaassinerat eqqarsaatigalugu unammilleqatigiinnerup ammarneqarsinnaanera piffissanngunnginnersoq isiginiarsinnaavarput. Pisiassat maani nunatsinni neqeroorutigisagut akisunerullutillu pitsaannginnerummata nunani allanit. Eqqarsaatersuutigineqarsinnaavoq unammilleqatigiinnerulernerup nunatsinni pisiassaatigut akikinnerulersissinnaagai, Jørgen Rosbach isumaqarpoq.

Siaruaattutut ittoq

2025-mi assigiinngitsorpassuit akitsorput.

Akitsuinerit ilaat nunani allani pisunit aallaaveqarput.

2024-mi juulip aallaqqaataaniit 2025-mi juulip aallaqqaataanut sanaartornermi aningaasartuutit 3,0 procentimik qaffassimasut, Naatsorsueqqissaartarfiup sanaartornermut aningaasartuutit pillugit kisitsisaataani nutaani takuneqarsinnaavoq. Sanaartornermi atortussat akitsorneri, aammali assartuinermi aningaasarsianullu aningaasartuutit qaffannerat pissutaanerpaapput. Kalaallit Nunaanni sanaartorneq annertuumik ingerlanneqarpoq. Atortussat, assartuineq aningaasarsiallu akitsoriartorneri namminersortut pisortallu sanaartornerannik akisunerulersitsivoq, naggataatigullu inissiani nutaani ineqarnermut akiliutit qaffallutik.

Allat politikkikkut akuliunnerit pissutaallutik akisunerulersimapput. 

Uuliap akitsoriartornerani Naalakkersuisut ikummatissanik pilersuisortik Polaroil A/S sinneqartoorutit atorlugit ikummatissap akisuneruleriartornerata annikinnerpaamiitinnissaa anguniarlugu peqquaa. Ikummatissalli akiata qaffappallaartinnaveernissaanut Polaroilimiit upernaaq aningaasassaarunneqarpoq.

Ikummatissat liiterimut akii 85 øremik maajip 13-ianni qaffapput: benziina 5,00 koruuninit 5,85 koruuninut. Dieseli 5,15 koruuninit 6,00 koruuninut. Petroleumilu 5,26 koruuninit 6,11 koruuninut.

Akit qaffannerat siaruaakkiartupallappoq. Air Greenlandip timmisartumut billitsinut orsussamut akitsuut atuutilersippaa. Nukissiorfiit juulip aallaqqaataani innaallagiamut kiassarnermut aamma ungasissumit kiassarnermut akigititat qaffappai, inissiaatileqatigiiffiullu Ini A/S-ip kiassarnermullu akiliutit aggustip aallaqqaataani aamma akitsorpai.

Ilaqutariit ineqarnermut aningaasartuutaat politikkikkut akuliuffingineqangaatsiartarput.

Namminersorlutik Oqartussat inissiaataanni attartortittakkani ineqarnermut akiliutit ukiuni qulikkuutaani appasippallaamik aalajangerneqartarsimapput, politikkikkullu sumiginnaanerup kingunerisaanik iluarsartuussinissamut aningaasartuutit milliardilikkaanik kinguaattoorfiusimapput. Pissutsit ilungersunarnerulerput, pisortallu inissiaataanni ineqarnermut akiliutit februaarimi 2024-mi aamma januaarimi 2025-mi qaffapput. Akitsuinerillu allat aamma takkuttussaapput. 2024-mi politikkikkut ineqarnermut isumaqatigiissummi Namminersorlutik Oqartussat inissiaataanni ukiuni 15-ini tulliuttuni ukiumut 3,8 procentimik qaffanneqartarnissaat siunniunneqarpoq. Tassa 2027-mit 2042-mut.