Qitornavissiartaarineqartut pillugit suliat naalagaaffimmit itigartitsissutigineqartut

Meeqqat 150-it 200-llu akornanniittut 1950-imiit 1979-imut Kalaallit Nunaannit Danmarkimut qitornavissianngortinneqarlutik aallartinneqarput. Tamanna Danmarkimi suliffeqarnermut isumaginninnermullu pisortaqarfimmit kisitsisinit takuneqarsinnaavoq. Meeqqat taakkua ilagaat Kâlànguak Absalonsen, Marius Inuusuttoq Kristensen, Racheli Toft aamma Margrete Johansen, taakkulu naalagaaffiup qitornavissiartaartitsinerit qularnartut akuersissutigisimammagit eqqartuussivimmut suliassanngortinniarlugu siorna aalajangerput.

Qitornavissiartaarineqartut sisamat taakkua naapertorlugit angajoqqaavi pinngitsaalineqarlutik akuersisariaqarlutik misigisimapput imaluunniit suna atsiornerlugu paasisimanngilaat. 

Taarsiiffigitinnissaq itigartitsissutigineqartoq

 Maannali, taakkua sisamat eqqartuussissuserisoq Mads Pramming peqatigalugu eqqartuussivimmut suliassanngortitsinerminnit ukiup ataaseq qaangiuttoq, naalagaaffiup meeqqat angajoqqaavinnit peersitaasimanertik pissutigalugu inuit pisinnaatitaaffiinik unioqqutitsinertut 1 million koruuninik taarsiiffigitinnissamik qinnuteqaataat itigartinniarlugu aalajangerpoq. 

Mads Pramming naapertorlugu suliat pisoqaavallaartut angajoqqaavisalu akuersisimannginnerat uppernarsarneqarsimanngitsoq ministeriaqarfik akissummini allappoq.

– Itigartitsinermut tamanna tunngavilersuutaammat tupaallannanngilaq. Eqqartuussivimmi suliassanngortitsinissamut missingersuummik suliaqareerlutalu piumasaqarnerput ilanngullugu nassiupparput, taamaammat tulliatut naalagaaffik eqqartuussivimmut suliassanngortissavarput, Mads Pramming Sermitsiamut oqarpoq.

Akissut torinngitsoq 

Margrethe Johansenip, ukiut aappaata affaanik ukioqarluni aappariit qallunaat ilagalugit Danmarkimut 1951-imi tikissimasup, itigartinneqarnissi aamma ilimagereerpaa, suliarineqarnerali kamaatigaa.

– Itigartinneqarnerput ajoraluartumik tupaallaatiginngilara. Tamanna ilimagereerpara. Tunngavissaqarpallaannginnerali pissutigalugu kamaammerpunga. Suliaq tamarmi naalagaaffiup soqutiginngilluinnarneratut ingerlanneqarpoq. Anaanama pappiaqqanut atsiorsimanera tunngavilersuutigalugu suliassanngortitara itigartippaat, pappiaqqanili qitornavissianngortitsinermut tunngasuusoq allassimanngilaq. Pissutsillu qanoq ippat? Pinngitsaalineqarsimanerpa? Tamannalu eqqartuussivimmut suliassanngortitsinissamut tunngavilersuutigaarput. Naalagaaffiup suliamik ingerlatsinera narrujuummissutigaara. Ukioq ataaseq qaangiuttoq akissummik torinngitsumik, sapaatip-akunneri pingasut ingerlaneranni suliarineqarsinnaagaluartumik, tunineqarpugut.

Meeraanermini atugarliortoq

 Margrete Johansenip nammineq oqarnera naapertorlugu Danmarkimi meeraanermini atugarliorsimavoq, 40-liingajalerlunilu aatsaat anaanani nassaarisimavaa. Ilaqutaasa Kalaallit Nunaanniittut nassaarisimavaat, tassami anaanani toqusimasoq oqarfigitinnikuusimavoq.

– Anaanaga sanasut qallunaat Ilulissaniittut ilaannik naartulersimavoq, taannalu Danmarkimut utermat pilersuisussaqanngilaq. Anaanama qitornavissiartaarineqarnissannut pappialat atsiortinniarneqarsimasut, kingornalu aappariit taakkua illuannut ornillugit utertinniaraluarsimagaluarlunga oqaluttuaraa. Iluatsissimanngilarli. Danmarkiliaanneqarpunga – suli qitornavissiartaarineqarnissannut pappialat suliarineqanngitsut – meeraaninnilu atugarliorpunga. 

Qitornavissiaajunnaarneq 

Margrete Johansenip oqaluttuaraa anaanaminit kalaallisullu naggueqarnerminit peersitaasimalluni. 

– Qitornavissiartaarineqarama pingaarutilimmik arsaarneqarpunga. Anaanaga meerartaaqqinngisaannarpoq, taamaammat eqqugaasuni kisimiinngilanga. Kingornatigut naapippugut, inuunermilu attaveqarfigilersinnaanerput kingusikkaluamik aallarteqqipparput. Siullermik 40-liingajalerlunga naapippara. Soraarnerussutisiaqalerama Kalaallit Nunaannut aallarpunga oqaluttuassarput taassuma oqaasiinik tusarniarlugu, tamannalu toqunngitsiarnerani nagumerivara, Margrete Johansen oqaluttuarpoq, taassumalu arni tamatumani qitornavissiartaarineqarnerata atorunnaarsinneqarneranut atsiortippaa.

- Anaanama inuunermini qaammatini pingasuni kingullerni inatsisitigut panigaanga. Tamanna uagutsinnut angusatsialaavoq, anaanagalu uannik annaasaqarnermigut, atima, kulturima ilaquttamalu annaaneqarnera, „pinerlunnerusoq annerpaaq“ ullorsiutimini allappoq.

Skuffelse på Christiansborg

Inuit Ataqatigiit sinnerlugit Folketingimut ilaasortap Aaja Chemnitzip naalagaaffiup taarsiissuteqarnissamik piumasaqaammik itigartitsinera pakatsissutigaa taamaalillunilu inatsisinik unioqqutitsinikkut ilaquttanit, oqaatsinit kulturimillu qimagutsitaanermik aliasuuteqarnerup suusupagineqarnera kukkunerunerarpaa.

– Qaavatigut aamma tamanna tassaavoq, qanga eqqunngitsuliornernut danskit naalagaaffiataakisussaaffeqarneranik isiginngitsuusaarineq – tamannalu uanga akueriumanngilara.

Pineqartoq ersarinnerusumik qulaajaavigineqartariaqarpoq, uangalu suliaq malersortuassavara, inatsisit unioqqutillugitmeeravissianngorsimasut eqqortumik iliuuseqarfiginissaatanguniarlugu, Facebookimi allappoq.

Qitornavissiartaarnissamut malittarisassat atuuttut Sermitsiap sooq Kalaallit Nunaannit qitornavissiartaarineqartut taarsiiffigitinnissamik piumasaqaataat itigartinneqarsimanersoq pillugu nassuiaaffigineqarumalluni Isumaginninnermut Ineqarnermullu Naalakkersuisoqarfik saaffigaa. Ima akissuteqarpoq: 

„Isumaginninnermut Ineqarnermullu inatsisinut tunngatillugu Naalakkersuisoqarfiup taarsiissutissatut piumasaqaatit Kammeradvokatimit siunnersorneqarlutik qitornavissiartaarinermut malittarisassat taamanikkut atuuttut naapertorlugit nalilerpaat. Tamanna kisiat tunngavigalugu piumasaqaatit itigartitsissutigineqarput. PIumasaqaatiti eqqartuussivimmut suliassanngortinneqarpata eqqartuussiviup piumasaqaatit nammineerluni nalilersussavai."

Et tag-selv-bord 

Alfred Damip, 1967-imiit 1971-imut Kalaallit Nunaanni isumaginninnermut pisortaasimasup, taamanikkut kalaallit meerartaat qallunaanit qanoq isumassorneqartartut misigisimallugit 2020-mi aviisimut Informationimut oqaluttuaraa.

Taassuma killeqanngitsutut taavaa.

Ilisimatusarfimmi rektorip Gitte Adler Reimerip aamma 1950-70-ikkunni meeravissiartaartitsisarnerit ilisimatusarnermini misissorpai, allaaserisamilu ilaanni Danmarkimut meeravissiartaartitsisarnerit kalaallit meerartaartitsinermut ileqqutoqaat, tassa meeqqat ilaquttaminnut ikinngutiminnulluunniit inissinneqartarnerat angajoqqaavinullu qanimut attaveqartuartarnerat, akerleralugu pisimasut inerniliivoq.

„Kalaallit Nunaanni qitornavissiartaartitsisarneq 1950-ikkunniit 1970-ikkunnut maluginiarnartumik allaanerulluinnartumik ineriartorpoq. Taamaalilluni kinaassutsimik isertuussilluni Danmarkimi ilaqutariinnut meeravissiartaartitsisarneq kalaallit meeravissiartaartitsisarnerattut inngilaq, tassani siornatigut ullumikkullu ilaqutariinnut ammasumik meeravissiartaartitsisarneq nalinginnaavoq,“ taanna atuagassiaaqqami "Social kritik"-imi 2010-meersumi allappoq.