Oqaluffimmiittut Inngilerpassuit tussiarlugu tamarmik
nikusseriarlutik ”Guuterput Qutsinnermiu” aallartikkaangat, immikkut ittumik
tussunngunermik amerlasoorpassuarnut misigissuseqalersitsisarpoq qullilinermik
nassataqartartoq.
Sooq
tussiut taanna kalaallinut taama isumaqartiginersoq aamma sooq taassuma tamatta
uummatigut attortarneraa Nuummi palasimut Aviaja Rohmann Pedersenimut
paasiniarparput.
Oqaluffimmiittut Inngilerpassuit tussiarlugu tamarmik
nikusseriarlutik ”Guuterput Qutsinnermiu” aallartikkaangat, immikkut ittumik
tussunngunermik amerlasoorpassuarnut misigissuseqalersitsisarpoq qullilinermik
nassataqartartoq.
Sooq
tussiut taanna kalaallinut taama isumaqartiginersoq aamma sooq taassuma tamatta
uummatigut attortarneraa Nuummi palasimut Aviaja Rohmann Pedersenimut
paasiniarparput.
INUKKOOQ
Guuterput
qutsinnermiu siullermik 1858-imi naqitami ”Tugsiutit erinagdlit, nagdliútorsuarne
atortagkat” saqqummersinneqarpoq. ”Kaaterssuissok: R. Berthelsen. Nûngme
Avangnardlêt Nakiterivfiane Nakitat. 1858”, ullumikkut nunatsinni tussiutini
ilanngunneqarsimasoq. Juullikkunni tussiarneqartarpoq, kalaallillu
kinaassutsitsitta ilagilersimallugu. Tussiut inukkoorutini
tusaamasaanerpaajuvoq marlunnik verseqartoq kristumiutullu tussiutaalluni.
Tussiut
Testamentitaami Lukarsip iivanngiiliuani kapitali 2-mik (juullimut iivangiiliu)
tunngaveqarpoq, taamaalilluni oqatsit uperisamut tunngasut atorneqarlutik,
juullimut iivanngiiliumit toqqaannartumik tigusaanngikkaluarlutik. Aallaqqaasiinertaani
inngilit savanik paarsisunut aqqarlutik tussiartut ilisaritinneqarput.
Taamaalilluni versini inngilit namminneq tussiarlutik Guutimik
unnersiutiginnillutik Annaassisullu inunngornera tusarliullugu, tamanna nunami
eqqissinermik pajuttussaammat, Nunatta Katersugaasiviata Allagaateqarfiatalu
nittartagaani www.nka.gl -imi allassimavoq.
Inukkuut tassaapput inuit imminnut nalunngilluartut iluminni
namminneerlutik erinarsuusiaat. Taakkualu qilaatersornerminngaanniit
aallaaveqarput. Ilaqutariit kammalaatilluunniit ataatsimoornerini
erinarsorneqartarput, soorlu inuuissiornerni, ullorsiornermi imaluunniit
ilaqutariit iluani persuarsiornerit allat. Taallat ilai pisimasunut
aaliangersimasunut tunngasinnaasarput ilaili erinarsornerup ingerlanerani
eqqarsaatinut takkuttunut tunngasinnaasarlutik. Ataatsimut isigalugit
Inukkuutit inunnut, ataatsimuualaarnernut imaluunniit piffinnut
aaliangersimasunut tunngasarput.
Erinarsuutit
alanngaarneqarnissaannut ilinniarneqartarput. Ukiorpassuarnilu
alanngaannarneqarsinnaareerlutik kingorna allattorneqalerput taamaasillutillu
siaruartitilerlutik. Erinarsuutit nammineerluni naqitikkatut sananeqartarput
persuarsiornernilu soorlu apersortitsinermi, katittoornermi,
inuuissiortoornermi assigisaanilu agguaassorneqartarlutik.
Inukkoorneq
tassaanerarneqartarpoq tulleeriilluni kigaatsumik atorneqartartoq, uninnani
unitsiarnarniluunniit atorneqartarluni. (Fredensborg, 2000. qupp. 292).
Najoqqutaq: www.nka.gl
RASMUS BERTHELSEN
Ilinniarfissuarmi
ilinniartitsisoq, tussiusiortoq, erinniortoq aaqqissuisorlu, Rasmus Storm Josva
Berthel Berthelsen, Sisiumiuni juulip qulingiluaani 1827-mi inunngorpoq
januaarillu sisamaani 1901-imi toqulluni.
Nuummi
ilinniarfissuarmi 1849-mi ilinniartitsisutut kalaallini siullersaalluni
naammassivoq, tassanilu ilinniartitsisutut kingorna atorfeqalerluni.
Atuarnerminut atatillugu Danmarkimiinnermini qallunaatut ilikkarsimavoq,
tamannalu assigiinngiiaartorpassuarnik suliaqarneranut kingorna
pingaaruteqarluinnalersimalluni, ilaatigut kalaallisut aviisit Atuagagdliutit
1861-mi tunngavilerneqartut aaqqissuisuuffiginerisigut, nutserisutut
titartagartalersuisutullu suliaqarfigineratigut.
Rasmus
Berthelsen kalaallini siullersaalluni tussiusiortalerpoq, Europamiut
ajoqersuiartortitat kisimik tussiusiortarsimagaluartut. Taalliortutut 1855-imi
saqqummeqqaarpoq pingaartumillu tussiut juullisiut inngilit oqariartuutaat
Guuterput Qutsinnermiu 1858-imeersoq nammineerluni aamma erinniukkani
ilisimaneqaatigalugu.
Najoqqutaq: www.denstoredanske.dk.
– Tussiutip taallartavia Rasmus
Berthelsenimut, juullimi oqaluussissutissaminik piareersaalernerata nalaani
sinnattutut takkussimasoq. Oqaluttuarineqarpoq issialluni allatsilluni
sinngusaalersimasoq sinnattulerlunilu inngilit erinarsorlutik ornikkaanni taallarlu
atugaat kingorna ”Guuterput Qutsinnermiu” taallartariligaa atorlugu.
Uagutsinnut kalaallinut isumaqartorujussuuvoq tussiutip taallartaa kalaallit
eqqarsartaasiannit aallaaveqarmat, uagutsinnullu kalaallisut oqaasilinnut
sanaajummat. Kisianni aamma nipaannarmik tussiarneqaraangami inukkuumit
tunngaveqarnera pissutaavoq, tassaammat kalallit qanga erinarsoriaasitoqaat,
Aviaja Rohmann Pedersen oqarpoq.
Tussiut
1858-imi pinngorpoq Kalaallit Nunaanni kristumiussuseq ukiut 100-t
sinnilaaginnarlugit atuunnerata nalaani. Taamani tussiutit atorneqartartut
tassaapput europamiut tussiutaat nutsikkat.
– Taamani ”Guuterput Qutsinnermiu”
pinngormat oqariartuutit nassuiaatigissallugit ilungersunarsimassaaq, taakkuami
Jesusi inunngormat ukiut 2000-ngajaat matuma siorna pilersinneqarmata. Kisianni
”Guuterput Qutsinnermiu” aallaavigalugu Guuti aamma Jesusi kalaallinut
paasinarnerulerput. Jesusi inunngorpoq toqullunilu uagutsinnut kalaallinut.
Taallami allassimavoq ”inungaa” aamma ”inunni”, tassa kalaallisut uagut
immitsinnut taamannak taasarpugut. Uagutsinnut tunngassuteqarpoq. Taamaattumik
tussiut taanna uagutsinnut ”inunnut” saaffiginnippq taamaalillunilu uagut
Guutip kimiata ilagilersarpaatigut. Tussiut taamanikkut assorsuaq
misigissutsinik eqquisimassaaq. Pingaartumik arriitsoralaannguamik
tussiarneqartillugu, soorlu inukkoornertut, soorlu qanga taamatut pisarsimasut,
Aviaja Rohmann Pedersen oqarpoq.
Taallartaa
paasiuminartoq
”Guuterput
Qutsinnermiu” pinngoqqaarnerminiilli kalaallit namminneq tussiutigisaattut
isigineqartarpoq, aammami europamiut nalinginnaasumik tussiusioriaasiannit
allaanerugami tussiutini taallartaasa naaneri assigiinngimmagit.
– Kalallit erinarsuutitoqqaanni
naggateqatigiissaarineq atorneqarsimanngilaq aamma naak taamani Rasmus
Berthelsenip nalaani kristumiuussuseq Kalaallit Nunaanni
akuliullualereersimagaluartoq, taamaattoq suli inukkuunik
erinarsortoqartarsimavoq. Taamaattumik ulloq manna tikillugu kalaallinut
saaffiginnippoq kalaallimullusooq oqariartorluni, aamma erinaa qangarsuaq
erinarsoriaatsimut assingugami, Aviaja Rohmann Pedersen oqaluttuarpoq.
Taallartaa
naatsunnguuvoq paasiuminarluni taamaakkaluartoq sunik tamanik oqaatiginnilluni.
– Marluinnarnik versitaqarpoq
paasiuminartumik, Jesusip inunngorneranik oqaasertaqarluni, taassumallu
inunngorneratigut tamatta annattussaasugut qilammilu soraajuitsumik
inuulerumaarnitsinnik imaqarluni. Taassuma oqaluttuuppaatigut tamatta Guutip
pinngortitarsuanut ilaasugut, taamaammat tussiut taanna uagutsinnut kalaallinut
isumatoorujussuuvoq, Aviaja Rohmann Pedersen oqarpoq.
Kinguliani
danskisut nutsigaq/taalliareqqitaq Mathias Storkip Christian Ludwigsillu
1910-imi suliaraat (Fredensborg, 2000, qupp. 290-1) erinarsuummilu arlalinnik naggateqatigiittoqarpqo
kalaallisoortaaniinngitsunilli.
Guuterput
Intro
Inngilerpassuit
Savanik paarsisunut
Juullimi ima tussiarput:
1.
Guuterput qutsinnermiu
Naalannarsingaarli!
Nuna eqqissineqarli
Tipaatsungaarillu,
Inungaa
Annaffissaqaleravit
2.
Illernartoq Guutiusoq
Qilammi naalagaq
Pimmat nunarsuatsinnut
Nuannaarneqarpoq
Inunni,
Annattussannguleramik
