§ 21-mik isumalioqatigiissitap nutaap naalagaaffiup
innuttanut pisussaaffiinut immikkut ilisimasalinnik Ole Spiermannimik Gudmundur
Alfredssonimillu inuttaqartup namminersorneq pillugu inatsimmik 21. juni
2009-meersumi aalajangersagaq pingaarutilik oqaaseqatigiikkaarlugu
qulaajaavigissavaat, suliarlu siulleq oqaaseqatigiimmik ataatsimik
arfineq-pingasunik oqaasertaqarpoq:
– Kalaallit Nunaata namminiilivinnissaanik aalajangerneq inuiaat kalaallit
aalajangernerannik tunngaveqassaaq.
§ 21-mik isumalioqatigiissitap nutaap naalagaaffiup
innuttanut pisussaaffiinut immikkut ilisimasalinnik Ole Spiermannimik Gudmundur
Alfredssonimillu inuttaqartup namminersorneq pillugu inatsimmik 21. juni
2009-meersumi aalajangersagaq pingaarutilik oqaaseqatigiikkaarlugu
qulaajaavigissavaat, suliarlu siulleq oqaaseqatigiimmik ataatsimik
arfineq-pingasunik oqaasertaqarpoq:
– Kalaallit Nunaata namminiilivinnissaanik aalajangerneq inuiaat kalaallit
aalajangernerannik tunngaveqassaaq.
Oqaaseqatigiillu taakkuinnaalluunniit assigiinngitsorpassuarnik
paasinnissinnaanermik ammaapput.
– Aalajangerneq qanoq pissava?
– Inuiaat kalaallit kikkuuppat?
Danskit kalaallillu namminersorneq pillugu isumalioqatigiissitaata
00-kkunni innuttaasut taasitinneqarnissaanni tulleriiaarineq
periuserineqartussallu isummerfiginngilaat, taakkulu malitassat
Namminersorlutik oqartussanit aalajangigassanngortippaat. § 21-mik isumalioqatigiissitap samminninnera inatsisilerinerpiaannavimmut
tunngassuteqassaaq, apeqqutinullu taakkununnga marlunnut akissut
politikkimuinnaq attuumassuteqarpoq.
Naalakkersuisut siulittaasuata
Jens-Frederik Nielsenip, isumalioqatigiissitap isumaliutissiissumminik ukiup
ataatsip missaa qaangiuppat tunniussinerani, namminiilivinnissamut
ingerlaarnissamut pilersaarutip ingerlaaqqinnissaa pillugu Inatsisartuni
partiit tamaasa akuutinniarpai, politikerilli partiillu qangalili oqallinneq
aallartereerpaat: Atassutip qulaajaaviusumik innuttaasunit
taasititsiniarneranit Naleqqap aalajangersimasumik Inunnut nalunaarsuiffianut.
Periarfissaq ataaseq marlulluunniit
Aalajangernissarpiamut periarfissat marloorpasipput. Piareersaataasumik innuttaasunik taasisitsisinnaavugut namminersulivinnissaq
pillugu Naalakkersuisut danskit naalakkersuisuinik isumaqatiginninniarnissamik
aallartitsinissamik piginnaatitsisumik, imaluunniit qinersisartut inuiannut
kalaallinut innuttaasut qinikkatut sinniisutut qinersinermikkut
piginnaatitsissut taanna politikerinut tunniutereerpaat.
INUIT NALUNAARORSIMAFFIAT SULI SORSUUTIGINEQARPOQ
Kinaassutsimik akersuussuteqarnermi Naleqqap
siulittaasua Pele Broberg Norgemi Sametingimut isumassarsiorpoq, 2022-milu
Inatsisartut ukiaanerani ataatsimiinneranni nammineq piumassuseq malillugu
Inuit nalunaarsorsimaffiannik tassunga atasumik qinersisinnaanermik
nalunaarsuiffittalimmik pilersitsinissaq siunnersuutigalugu.
Inuit nalunaarsorsimaffiannik naalagaaffiup innuttaanut pisusaaffigisaanik
inuiaat kalaallit nunap inoqqaavisut pisinnaatitaaffeqarnerat
aalajangersaavigineqassaaq. Qinersisinnaanermik nalunaarsuiffiup tassunga
attuumasup kikkut Kalaallit Nunaanni qinersisinnaatitaanerat
aalajangersaavigissavaa.
Naalagaaffinngornissamut naalakkersuisup Vivian Motzfeldtip 2024-mi
Inatsisartut ukiaanerani ataaatsimiinneranni I Inuit nalunaarsorsimaffiat
pillugu nassuiaasiornissaq neriorsuutigaa.
– Nassuiaatissaq neriorsuutigineqartoq tiguiuk?
– Naamik, oqaasiinnakkut nassuiaatit inatsisinullu paasissutissatigullu
illersugaanermik innersuussinerit saqqummiunneqarput, aaqqissuussamilli
ersarissumik misissuineq Naalakkersuisut Inatsisartunut neriorsuutaat
saqqummiunneqanngilaq, Pele Broberg Sermitsiamut oqarpoq.
– Siunnersuutit qinersivimmi matumani saqqummiuteqqissaviuk?
– Aap, immitsinnut oqartussaaffiginissamut pisinnaatitaaffik pimoorukkutsigu
kikkut pisinnaatitaaffimmik tassannga namminersulivinnissamik
naalagaaffinngornissamillu taasititsisoqarnerani peqataasinnaanerat aamma
killilersinnaasariaqarparput.
Marsip aqqarnani Inatsisartunut qinersinermi taasisinnaasutut qinersisarnermi
maleruagassanik tamanik naammassinnittut 40.369-iupput: 18-ileereersimaneq,
danskit naalagaaffianni innuttaassuseqarneq kiisalu qinersineq sioqqullugu
qaammatini arfinilinni Kalaallit Nunaanni najugaqarsimaneq.
kurt@sermitsiaq.gl
Akerlianik
namminersulivinnissaq pillugu Naalakkersuisut danskillu naalakkersuisuisa
akunneranni isumaqatigiissutip innuttaasut taasitinnerisigut
akuerineqartussaanera, Namminersorneq pillugu inatsimmi aalajangersarneqarpoq.
Naleqqap siulittaasuata Pele Brobergip 2018-imi qinersinermi innuttaasut
marloriarlutik taasitinneqarnissaannik periuseq qaqilerpaa.
– 2018-p kingorna politikikkut naalagaaffiullu innuttaasunut pisussaaffiinut
tunngasut annertuumik allanngorput. 1953-mi Danmarkip innuttaasunit
naqisimaneqanngitsumik paasitinneqarnikkullu akuersisitsinikkut
toqqammaveqarnani Kalaallit Nunaat kunngeqarfimmut ilanngussineranik
ammanerusumik oqallittalerpugut, ilaatigut atuakkakkut »Naalagaaffissuup
Qitornai«. Peqatigisaanillu ullumikkut nunat tamat akunnerini
ataqatigiiffeqarpugut, tassanilu EU, USA nunallu arlallit allat nunap
inoqqaavisa pisinnaatitaaffiinik imminermullu aqunnissamik tapersiinertik
anippaat. Taamatut oqariartornerit 2018-misulli ersaritsiginngitsut, Pele
Broberg Sermitsiamut oqarpoq.
– Pissutsit taamaanneranni siunersiuisumik innuttaasunik taasititsinermut
»paasiniaaffittut« atornissaa naleqqukkunnaartoq, Naleraq isumaqarpoq.
Siunersiuiffiusumik innuttaasunik taasititsineq ullumikkut
namminersulivinnissamik kinguartitereqqinnertut issaaq, taamaalillunilu
oqartussaaqataanermi sakkuusariaqarnani.
– Taavami qanoq pilersaarusiortoqassava?
– Namminersorneq pillugu inatsit § 21-mik aalajangersagalik pioreerpoq,
Inatsisartullu Naalakkersuisullu tassannga atuinissamik innuttaasunit
piginnaatinneqareerput. Inatsisartut § 21-mik atulersitsinerat
Naalakkersuisunillu danskit naalakkersuisuinik naalagaaffinngornissaq pillugu
isumaqatigiissutissamik isumaqatiginninniarnissamik peqquneqarnissaat,
alloriarneq tulliussaaq. Tamatumalu kingorna inatsisip piumasaqarnera malillugu
isumaqatigiissut sukumiisoq pillugu innuttaasut taasitinneqassapput, Pele Broberg
oqarpoq.
Landsrådi 70-ikkunni Inatsisartullu 00-kunni isumalioqatigiissitanik marlunnik,
1979-imi namminersornerulernermik 2009-milu namminersornermik pilersitsisut
pillugit isumalioqatigiissitanik pilersitsiniarlutik toqqaannartumik danskit
naalakkersuisuinut atassuteqarput.
Inatsisit piareereernerani aatsaat innuttaasut taasitinneqarput,
taamaalillunilu qinersisartut imarisaanik kinguneqaataannillu erseqqissumik
ilisimaarinnereerput.
Taamaalilluni isumaqatiginninniarnissat aallarnernissaat pillugu innuttaasut
taasitinneqarnatik, isumaqatiginninniarnerit inernerat pillugu
taasitinneqarput.
Killiliineq
Atassutip namminersulivinnissamik oqallittuarneq qatsutivippaa, partiillu
isumaa malillugu taanna nunatsinni ajornartorsiutivinnut assersuisuuvoq.
Siulittaasoq 2024-mi upernaakkut ataatsimiinnermi killiliivoq:
– Namminersulivinnissaq pillugu taasititsisa, taamaalilluta inernera qanoq
ikkaluarpalluunniit innuttaasut isummannut qisuariaateqarsinnaaqqulluta.
Nunanut allanut naalakkersuisoq Vivian Motzfeldt, qinersivimmi kingullermi
Naalagaaffinngornissamut aamma naalakkersuisuusoq siunnersuummik tapersiivoq:
– Siunnersuiffiusumik innuttaasut taasitinneqareerneranni Naalakkersuisut
innuttaasunik piginnaatinneqarnermikkut nukittunerusumik
isumaqatiginninniarnissami inissisimaffeqassapput.
Aqqalu C. Jeremiassenilli siunnersuutaa Inatsisartut Inatsiseqarnermut
ataatsimiititaliaanni taperserneqanngilaq. Naleqqap piareersaaffiusumik
innuttaasut taasitinneqarnissaannut isummat maluginiarpai, peqatigisaanillu
partiip illuatungiliuttup naalakkersuisooqatigiit nutaat namminersorneq pillugu
inatsisip nutarterinissaanut pilersaarutai peqatigisaanik maluginiarpai.
– Partiit ilaasa siunnersuiffiusumik innuttaasut taasitinneqarnissaat
isumaqatigigaat, Naalakkersuisut akerlianik namminersornermik
annertusaanissamik, Namminersornerlu pillugu inatsimmik nutarsaanissamik
siunnerfeqarnerat, neriorsuutinik sakkortuumik qimarratiginninnertut
isigaarput. Maanna § 21-mik isumalioqatigiissitamik ilusiliinermik
tapersiinermikkut pingaarnersiuerpiarnertik takutippaat. Inuiannik toqoraaneq
nunallu inoqqaavisa pisinnaatitaaffii annertuumik oqaluuserineqarput,
iliuuseqartussanngornermili namminersulivinnissamullu piffissamik
pilersaarusiornerminni Naleqqap aaqqiissutissatut siunnersuutaa
itigartilluinnarpaat, kinguartitsinissamillu suliaqarnissaq suli alla
toqqarlugu, Pele Broberg oqarpoq.
