Tuttuuteqarfik kinguaariit tulliinut ingerlaqqittoq

Stefán Hrafn Magnússon Isortumi ukiuni 40-ngajanni tuttuuteqarpoq. Ernerata paniatalu maanna ingerlatileriartuaarpaat, maannalu takornarianik angallassineq tammaviutsussamillu piniariartitsineq pingaarnerutinneqalersimavoq.

Ernerata Manitsiaq John Nielsenip 28-nik ukiullip paniatalu Freyja Athena Stefánsdóttirip 23-nik ukiullip suliffeqarfik ingerlappaat, Stefán Hrafn Magnússonilu ullumikkut 69-inik ukiulik siunnersortaalluni.

Stefánip oqaluttuassartaa immikkuullarissuuvoq. Tamanna tuluttut oqaluttuarineqarpoq Icelandic Timesimi ilisarititsiniarluni atuakkiami ”Isortoq: Stefán, tuttuutilik” Svava Jónsdóttirimit allanneqartumi.

Atuakkami Stefán Kalaallit Nunaaliarnissi sioqqullugu kingornalu inuunini pillugu oqaluttuarpoq. Inuunini oqaluttualiatut ittoq, ilungersunartut, ajutoornerit, uumasut, pinngortitaq nunarsuullu kissatsikkiartornera niuerneranik sunniuteqartoq pillugit oqaluttuarpoq.

Stefán peroriartornermini aasat tamaasa Islandip kitaani aatakkumi naasorissaasoqarfianiittarpoq. Nunalerisunngornissani takorluugaraa, Issittorlu misigisassarsiorfissatut isigisani soqutigisaralugu.

Stefán 15-inik ukioqarluni siullermik Kalaallit Nunaaliarpoq - kisimiilluni, ukiullu tulliini arlaleriarluni tassunga angalasarluni nuna ilisimalerlugu.

Inuusuttuuneq tuttuleriffik

Peroriartornera tuttunik sammisaqarfiuvoq, tuttuuteqarnerlu naqqaniit ilinniarpaa.

Stefán Islandimi nunalerinermik ilinniareerluni 19-inik ukioqarluni Samini tuttunik paarsisutut sulilerpoq. Canadami nersussuaateqarfimmi sulisimavoq, Sverigemilu tuttuuteqarnermik ilinniarluni, tassani Svensk Samelandimi Gellivaremi ilinniarnertuunngorniarluni, tassaasumi ilinniarnertuunngorniarfik tuttuuteqarnermik ilaqartoq.

Tamatuma kingornagut Alaskamut nuuppoq, tassani tuttuuteqarnermik Alaskami qeriuaannartup masarsuani Islandimiullu hiistiisa assartuissutitut atornissaannik ilinniartitsilluni Texasimi cowboyit inooriaasiannut assingusumik, tuttuuteqarnerullu iluani siunnersortitut sulilluni.

Kujataani tuttut

Stefán 1980-ikkut missaanni tuttuuteqarnermik misilittagaqarluni Kalaallit Nunaannut nuuppoq kujataanilu tuttuutilik Ole Kristiansen suleqatigilerlugu.

Ole maligassiuisuuvoq 1973-imilu Nuup Kangerluani Itivneraniit Norgemiit tuttut 1953-imi KGH-p Norgep avannaanit Finnmarkimi Stjernøyimit kujataanut eqqussimasai nuullugit.

1989-imi Stefán Magnússonip tuttuuteqarfini pilersippaa, ukiunilu kingullerni 30-ni imaluunniit tamatuma missaani Kujataani nunarujussuarmi tuttuuteqalerluni.

Tuttuuteqarfik Isortuusuamik taaguuteqarpoq – marulluk Sermersuarmiit iigartartumit pinngortoq pineqarluni, ilaqutariillu suliffeqarfiutaat Isortoq Reindeer Staionimik taaguuteqalerpoq.

Suleruloorneq, tapersersorneqannginnerli

Tuttut hunnorujulikkaannguaniit 5.000-inut amerlipput, amerlanerpaajugamik.

Stefánip nammineq niuerneq piorsarpaa kaaviiaartitsinermik pilersitsiniarluni. Namminersornerullutik Oqartussanit imaluunniit Namminersorlutik Oqartussat sumilluunniit ikiorneqanngilaq, tuttuuteqarnermi soqutigineqarpasinngilaq.

- Imaluunniit paasiniaaffiginngilaat arlalitsigut annertoorsuunnginnatta. Oqaatigerusupparali ukiuni pingasuni tulleriinni Kalaallit Nunaanni nunalerinermi tunisassiat 30 procentiat pilersikkatsigu Kalaallillu Nunaannit nunalerinermi tunisassiat avammut niuerutiginerisa 100 procenteralugu, Stefán Magnússon oqarpoq, nangillunilu.

- Nunalerinermi tapiissutit tamakkerlutik savaatilinnut tunniunneqartarput. Taamanikkut sulilu tuttuuteqarneq taperneqarnissamut akuerisaarpasinngilaq.

- Toqoraagaangatta nammineq aningaasaativut atortarpavut, savaateqarneq tunisinermi taperneqartarluni saniatigullu aamma Neqi A/S tunisinermi taperneqartarluni, oqaluttuarpoq.

- 2023-mi tunisinermi tapit tamakkiisut savaaqqamut toqutamut kiilumut 33 koruuniusoraara, tuttuuteqarneq taperneqarneq ajorluni.

- Norgemut assersuutissagaanni Norgemi tunisinermi aki uumasumut tunineqartumut ataatsimut 250 koruunit tungaannoorpoq. Sverigemi (EU-mut ilaasortaasumi) tapiissut kiilumut 8 koruunit missaanniippoq.

Kaj Egedemilli nunalerinermut Naalakkersuisuusumit tapersersorneqarpoq.

- Kaj Egede kujataani nunalerinermik ilisimasaqarluartuuvoq annertuunillu takorluugaqarluni, Stefán Magnússon oqarpoq.

Toqoraavik

Ilungersorluni sulineruvoq, namminerlu toqoraaviliorpoq avammut tunisinissami EU-mit Canadamilu CFIA-mit akuerisaasumik. Toqoraavik suli atuuppoq sulilu pitsaasuulluni.

- Pitsaassuseq uumasunik tunisassiornermi piumasaqaatit malillugit ingerlapparput, Sermitsiamut oqaluttuarpoq.

- Toqoraavik sanatinnagu sanaartornissamut inuussutissarsiornikkut piorsaanermut tapiissutinik qinnuteqarpugut, itigartinneqarlutali. Taamanikkut aqutsisoqarfimmit oqaatigineqarpoq toqoraavik suliffissuaasoq nunalerinerunanilu. Ukiulli marlussuit tamatuma kingorna Neqi A/S Narsami savaaqqanik toqoraanerup nutarternissaanut 6 million koruuninik taperneqarpoq. Taamanikkut taamaallaat 4 million koruunit missaannai atortussaavagut.

Taamanikkut Narsami toqoraavik Kangerlussuarmilu umimmannik toqoraavik amigartooruteqartarmata Stefán Magnússon savaaqqat uumasullu tamaasa tapiiffigineqarani Isortumi toqoraavimmini toqorarnissaannik neqerooruteqarpoq.

- Tamannali itigartinneqarpoq, naak taamanikkut Namminersornerullutik Oqartussat aningaasanik sipaarsinnaagaluartut. Peqqutaaneruvoq KNI-p toqoraaviullu akornanni tunisinermi akit isumaqatigiinniutiginerat, naliliivoq.

Isumaqarpit nunalerinermut tapiisarneq ajortuusoq?

- Inuppassuit tapiineq ajortutut nalilertarpaat, puigortarpaalli nalinginnaasumik innuttaasut nerisassanik akikinnerusunik pisisinnaanerat. Demokratii naapertorlugu inuiaqatigiinni tamanut inuuniarnermi atukkat naligiinnissaat pineqarpoq. Taamaattumik nunalerinermut inuussutissarsiornermullu tapiissutit inuiaqatigiinni pitsaasutut isigineqartariaqarput, Stefán Magnússon oqarpoq nangillunilu, tapiinermini tuttuuteqarneq aamma ilaasariaqarpoq.

Nunarpassuarnut niuerneq

Stefán Magnússonip tuttut neqaa tamaat Kalaallit Nunaanni tunisinnaanngilaa, taamaattumik nunanut allanut niuertarpoq. Islandimi, Norgemi, Sverigemi, Canadami Alaskamilu attaveqarluarpoq, ukiullu ingerlanerini nunanut taakkununnga EU-milu nunanut arlalinnt avammut niuersimavoq.

Piffissap ilaani Montrealimi Quebecimilu tamarmi neriniartarfiit mamartuliortartut ilaannut tuttup neqaanik tunisaqartarpoq – tassalu Canadami franskisut oqaaseqarfiusumi.

Aningaasartuutit qaffakkiartortut

Piffissap ingerlanerani tuttunik tunisassiornermut aningaasartuutit ima qaffassimatigilerput Stefán Magnússon malinnaaniarnermik ajornartorsiuteqalerluni, taamaattumik piniariartitsinermut nuussimalluni.

Ilaatigut tuttut katersorniarneranni qulimiguulimmut aningaasartuutit qaffassimapput.

- Uumasuuteqarneq nujuartanillu uumasuuteqarnermut inatsimmi Naalakkersuisut piumasaqarput uumasut tamaasa nalunaaqutsissagivut, pisortalli namminneq kiffartuussinngillat, inatsisip taassuma tamakkiisumik malinnissaanut periarfissilluta, aningaasartuutit annertusinerat pillugu Stefán nassuiaavoq.

Tamatuma saniatigut silaannaap allanngoriartornera tuttut nerisaannut ajornartorsiuteqalersitsivoq, panersimareerluni issilertarneratigut, taamaalillutik nerisassaralui paarnaqutit, orpikkat naasullu allat sermimik qallerneqarlutik, uumasut kukiffamminnit kiliorlugit nerisarisartagaat.

Sermerneratigut nerisinnaajunnaarpaat.

- Taamaattoqarneratigut siunissami tuttuuteqarnermi uumasut nerukkarneqartariaqalissapput uumasuuteqarnermi pisut allat assigalugit. Suli taamaaliulinngilagut, taamaaliussagutta Namminersorlutik Oqartussani nunalerinermut aqutsisoqarfimmik tigussaasumik isumaqatigiissuteqartariaqarpugut taamaaliorsinnaaqqulluta, oqarpoq.

Nunarsuarmi sumiiffinni allani tuttuutillit aamma taamaattumik nalaanneqarput.

- Norgemi, Sverigemi Finlandimilu tuttuutillit allat nerukkaanissamut taperneqartarput ukiuunerani nerukkaatissanik pisinissaminnut. Kalaallilli Nunaanni nerukkaatissanik nunatsinnut assartuineq akisuupilussuusinnaavoq. Taamaattumik piujuartitsinerussagaluarpoq aningaasaqarnikkullu eqqornerulluni nunatsinni nerukkaatissannik tunisassiorsinnaagutta, oqarpoq.

Aqutsineq

Aamma tuttuuteqarnerup ingerlanneranut ikiorneqarnissamik ajornartorsiutillu paasineqarnissaannik pisortanut ilungersorpoq.

- Ukiuunerani issilluaraangat kangerluk tuttuuteqarnermi avannamut Kommuneqarfik Sermersuumi Ivittuunik immikkoortitsisoq sikusarpoq. Kangerluk sikugaangat tuttut Ivittuunut killeqarfik qaangertarpaat. Uumasut taakku Namminersorlutik Oqartussat arsaarinnissutigisarpaat inuillu tuttunniarnissamut akuersissummik tunisarlugit. Tamanna taarsiinertaqanngitsumik uumasuutitsinnik arsaarinnissutaasoq isumaqarpugut, naliliivoq.

- Uumasut taakku ungoorusuppavut taamaattumillu Kommuneqarfik Sermersuumi Teknikkimut aqutsisoqarfimmut qinnuteqarpugut ungaluliinissamik, taamaalilluta uumasut taakku katersorsinnaallugillu angerlamut ingerlassinnaallugit, apeqqutaatinnagu kangerluk sikusimanersoq. Siku taanna qajannartupilussuusarpoq taamaallaallu sapaatit akunneri marluk tamatumaluunniit missaani sikuusarluni. Taamaattumik qamuteralannissamut toqqissisimananngilluinnarpoq, taakkumi tuttunik ungoorinermi atortaratsigit utertinniarneranni, naak tuttut silittunik kukiffaqarnermikkut sikukkoorsinnaagaluartut. Sarfaqarfiilli aamma ulorianartuupput siku saattuaraasinnaammat, ulloqaraangat kialaarnerusunik, silaannap allanngoriartorneratigut taamatut pisoqallattaasarmat.

Takornariaqarnikkut nutaaliornerit

Stefán Magnússon ineriartortitsiuartarpoq aallarnisaasutullu periarfissanik nutaanik pilersaaruteqartarluni.

Ilaatigut Kalaallit Nunaanni tammajuitsussarsiorluni piniariartitsisarnermik aallartitseqataavoq. 90-ikkut aallartilaarneranni piniariartitsineranut annertuumik akerliusoqarpoq.

Kalaallit Nunaanni aamma outfittereqarneq pilersitseqataaffigaa.

- Eqqaamasakka malillugit 1996-imi siullermik pikkorissaavugut. Matumani outfitterit tusaamasat Kangerlussuarmeersut Matthias Ingemann aamma Karsten Lings peqataapput. Ukiuni tulliuttuni Kangerlussuarmi tammajuitsussarsiorluni piniariartitsinermik pikkorissaanermik malitseqarpoq.

- 2012-mi Islandimi qissattariartitsisartunik suleqatigiinnissamik isumaqatigiissuteqarpugut nunami tuttuuteqarfimmi takornarianut illuaqqanik akimasuunik aningaasaliinissamut, nunarsuarmit tamarmit inunnut piniariartunut, qissattariartunut imaluunniit pisukkiartortunut, oqaluttuarpoq.

- Taamaattumik ullumikkut niuernerup annersaa tassaavoq takornariartitsineq ingammillu piniariartitsineq.

- Takornariarnissamut periarfissaq ingammik Islandimit inuillu attaveqaqatigiittarfiini tuniniarneqarpoq.

- Matumani nuanniitsortaavoq ulluinnarni ingerlatsinissamut naammattumik aningaasassaqannginneq, iluanaarutit amerlavallaat nunamit aniasarmata, sanaartortuarnermut tuttuuteqarnerullu patajaallisarneranut atorneqarsinnaagaluartut. Isumaqatigiissulli naangajalerpoq, taamaattumik siunissami matumani aningaasaqarneq pitsaanerulissaaq, Stefán Magnússon oqarpoq.

Kujataani aamma allamik tuttuuteqartoqarpoq. Hans Janussen Narsap avatinnguani qeqertami tuttutuuni 400-nik tuttuuteqartoq. Suliffeqarfiutaata taaguutigaa: Qeqertatuulli Tuttutooq.