Nunarsuarmi inuiassuit peqqissusaat
ajunngilluinnarpoq.
1950-imi siulitsinniit agguaqatigiissillugu ukiunik 20-nik
sivisunerusumik inuusalarsimavugut.
Januaarimi 2020-mi Covid-19 malunniuppoq. Nunarsuup
immikkoortini tamani inuit 7 million sinneqartut toqqutigaat.
- Nunarsuarput peqqinnerusumut
ingerlavoq - qangalilu taamaassimalluni, nunarsuarmi peqqissuseq pillugu
ilisimatooq danskiusoq Dan Meyrowitsch oqarpoq.
Ilisimatuulli nunarsuarmit nunanit 204-nit inuunerup
sivisussusaanut napparsimanermillu paasissutissanit ilisimatuunit 16.500-nit
suliaasunit annertuumik misissuinerminni maanna inuusuttuaqqat inuusuttullu
inersimasut akornanni ineriartorneq mianersoqqussutigaat.
Inuusuttut pineqartillugit ilorraap tungaanut
ingerlasoqanngilaq, akerlianilli.
- Paasissutissat misissornerannit
tupaallaatigeqisatsinnik maluginiarparput inuusuttuaqqat inuusuttullu
inersimasut akornanni toqusartut amerlipiloorsimasut, Christopher Murray Washingonip
ilisimatusarfiani peqqissutsimik naliliisarnernut ingerlatsivimmi pisortaq
oqarpoq misissuinerup The Lancetimi saqqummiunneqarneranut atatillugu.
Inuusuttuaqqat inuusuttullu inersimasut
akornanni toqusarnerit nunarsuup ilarujussuani ukiuni qulikkaanni marlunni kingullerni
annertusisimaqaat ingammik pingasunik peqquteqartumik:
Imminut toqunnerit amerlanerit aanngajaarniutit
ingasaannerisigut toqunerit imigassarlu, ilisimatuut naliliipput.
Ukrainip Ruslandillu sorsunnerat angutit inuusuttut arlallu inuunerannik hunnorujutusindilikkaanik naleqarpoq.
Assi: Mads Claus Rasmussen/Ritzau Scanpix
- Tupannarluinnarpoq,Københavnip
ilisimatusarfiani innuttaasut peqqissusaat pillugu ingerlatsivimmi nunarsuarmi
peqqissuseq pillugu immikkoortortami ilisimatooq Dan Meyrowitsch oqarpoq.
Ilisimatuut isumaqatigai taakku pillugit
paasissutissat »eqeersaataasut«.
USA-mi opioidinik
ajornartoorneq
Ilisimatuut paasisimavaat inuusuttuaqqat inuusuttullu
ingersimasut akornanni nunarsuami tamarmi toqusarnerat
annertuseriarnerpaasimasoq, USA-mi Canadamilu ukiuni 2011-miit 2024-mut 20-niit
39-inik ukiullit akornanni.
- Ukiut 20 matuma siornagut
opioidinik ajornartoortoqanngilaq. Tamanna 2000-miilli atugaaleriartorsimavoq.
Ilisimatusarnerit tamanna ersarissumik takutippaat, oqarpoq.
Dan Meyrowitschip qularutiginngilaa inuusuttut
akoranni toqusartut taama amerlisimatigininerannut peqquttaasut annersaasa
ilagigaat Amerikami avannarlermi opioidit atugaanerat.
- Fentanyl aanngajaarniutit ilagaat
atuinerullu annikikkaluamik annertusinerata kingunerisinnaagaa ikiaroornermiit
toqu, oqarpoq.
1999-ip 2020-illu akornanni USA-mi Canadamilu inuit
600.000-init ikinnerunngitsut opioidimik annertuallaamik atuinermik
peqquteqarput.
- Ilisimatusanerillu takutippaat
USA-mi illoqarfississuarni inuppassuarnut aqqusinermi fentanylimik pujortartut
tapersersorneqarnerusariaqartut.
Opioidinik ajornartoorneq qangalili ilisimavarput,
Dan Meyrowitschili naapertorlugu nutaartaavoq toqusunut kisitsisit nunarsuarmi
naatsorsuusiornermi taama ersaritsigisumik malunniussimanerat.
Matumani takuneqarsinnaavoq Amerikami
avannarlermi inuusuttut akornanni toqusarneq annertuumik sunnerneqartoq nunarsuarmi
sumiiffinni allani taama ukullinnut assersuukkaanni.
- Ukiut 30 matuma siornagut opioidinik ajornartoortoqanngilaq. Tamanna 2000-miilli atugaaleriartorsimavoq
- Ilisimatooq Dan Meyrowitsch
- Ilisimatusarnernili ukunani
takusinnaavarput inuiaqatigiit ukiunik inuuffissaraluanik annaasaqartut – aamma
naak innuttaasut ilaminiinnanngui opioidinik atuisaraluartut, oqarpoq.
Europap
kangiani sorsunneq
Taamaallaalli USA-mi inuusuttut toqusarnerat annertuseriarsimanngilaq
nunarsuarmilu inuunermik sivikilliliilluni. Aamma Europap kanginani taamaappoq.
2000-ip 2023-illu akornanni Europap kangiani
inersimasut inuusunnerit toqusarnerat annertuseriarujussuarsimavoq.
Europap kangiani 15-19-iniit kiisalu 20-24-it akornanni
ukiullit toqusarnerat qaffariarnerpaasimavoq.
2022-miit 2023-mut nuusuttuaqqat akornanni toqusarneq
54 procentimik annertuseriarsimavoq inuusuttunilu 40 procentimik.
Taama pisoqarnera ilaaatigut Ukrainemi
sorsunnermik peqquteqarpoq, inuppassuit inuunerannik naleqarsimammat,
ilisimatuut allapput.
Maani nunarsuarmi ingerlalluarnerusoqarpoq
Nunarsuarmi inuusarneq 1950-mut naleqqiullugu
2023-mi 20 procentimik sivitsorsimavoq, nunarsuarmilu tamarmi toqusarneq -
toqussutaasartut apeqqutaatinnagit – 1950-miit 2023-mut 67 procentimik
annikilleriarsimavoq.
Nunarsuarmi inuunerup sivisussusaanut
kisitsisit ilimagisat makkuupput:
§ Arnanut ukiut 76,3
§ Angutinut ukiut 71,5
Sulili qanoq sivisutigisumik inuusinnaanermut
nunarsuarmi annertuumik assigiinngittoqarpoq sivisunerpaamik inuuffiusartuni
ukiunit 83-iniit Saharap kujataani Afrikami ukiunut 62-inut.
Nunanit, nunat immikkoortuini nunarsuullu
ilaanit 220-nit amerlanerusunit paasissutissat tunngavigalugit 1990-miit
2023-mut nappaatinut, toqusarnernut siusinnappaamillu toqusarnernut
pingaarnertut peqqutaasut makkuupput:
§ Nappaatit atugaajuartartut soorlu uummallunnerit sukkornerillu peqqiilliornerit
pingajorarterutaanni marlunni peqqutaasarput, tarnikkullu ajornartorsiutit
annertusiartorlutik.
§ Nunarsuarmi nappaatinit artukkerneqarnerit affai
pitsaaliorneqarsinnaapput akornutaasinnaasut annikillinerisigut soorlu
silaannaap mingutsinnera, pujortarneq pualavallaarnerlu.
§ Tarnikkut ajuutit nunarsuarmi atugaanerat annertusiartorpoq,
piffissamilu 2000-miit 2023-mit ukiut annaaneqartarput annilaangasarnikkut
nikallorujussuartarnikkullut, taakkulu 63 procentimik 26 procentimillu
annertusisimapput.
Najoqquaq:
Videnskab.dk
Piffissami tassani Europap kangiani, Amerikami
avannarlermi Caribiamilu tallimaniit 19-inik ukiulinnit toqusarneq aamma
annertuseriarsimavoq.
Nunarsuarmi
tamarmi tarnikkut ajuuteqarneq
2011-miit 2023-mut ukiut qulikkaat
ingerlaneranni Europap qeqqani tarnikkut ajuuteqarlunilu nereriaatsip
innarlerneqarneranit inusuttuaqqat toqusernerat annertuseriarujussuarsimavoq.
Tamannalu nunarsuarmi pisartunut
takussutissaavoq: Tarnikkut ajuutit annertusipiloorsimapput kinguneraallu
ukiuni inuuffissani peqqissutsimik annaasaqarneq, nappaateqarluni inuulernermi.
2010-miit 2023-mut ukiut inuuffiit
peqqissuussinnaagaluit nunarsuami tamarmi 63 procentimik 26 procentimillu
ajorseriarsimapput, ilisimatuut annilaangasarnermik nikallorujussuarnermillu
peqquteqartutut naliligaat.
Ilisimatuut ernumanerarput, peqqutaasulli
suunersut nassuiarsinnaanagit.
- Ilisimaneqarpoq aningaasaqarnikkut
nalorninerulerneq, aaqqiagiinnginnerit silallu pissusaanut tunngasunik
pisoqartarnera tassaasoq tarnikkut nappateqarnerulernermut
peqqutaatinneqartartut, oqarpoq.
- Takorloorneqarsinnaavortaaq
nunarsuarmi annilaangasarnerit nikallorujussuartarnerillu
paasineqarnerusalersimanerat, taamaalillun inuit taamatut ajuuteqartut aamma
amerlillutik.
Siunissaq
ernumanarnerusoq
Nunarsuarmi innuttaasut ataatsimut isigalugu
aatsaat taama peqqitsigaat, naak nunarsuup immikkoortuisa ilaanni inuusuttut
toqusarnerat qaffassimagaluartoq.
Aarlerinartoqarporli taamatut ineriartornerup muminnissaanik,
Dan Meyrowitsch oqarpoq.
- Nunarsuatsinni peqqissutsikkut
pitsaanerujussuarmik ineriartorneq maannakkorpiaq innarlerneqarsinnaavoq USA-p
nunarsuarmi ikiuiniaqatigiiffinnut tapiisarneq USAID taamaatimmagu, nunarsuarmilu
peqqinnissaq pillugu suliniaqatigiiffik WHO piffissap ingerlanerani
aningaasanik amigaateqalerluni.
USAID nunarsuarmi
ineriartornermut tapiissutaasartut annersaraat, taamaatinneqarnerat isigineqarsinnaalluni
nunarsuarmi peqqissutsimut annertuumik kingunerluuteqassasoq.
- Tamatuma sanatigut Europami nunat
amerlanerusut peqqinnerulernissamut nunarsuullu kujataani nunat tamat akornanni
suleqatigiinnerup nukittorsarnissaanut suliniutinut tapiissutit ikilisimavaat,
oqarpoq.
- Taamaattumik ukiorpassuarni
kingullerni iluatsittut sukkaqisumik sapanginneqarsinnaapput, soorlu uani
allaaserisaqartut aamma oqaatigigaat.
